فرصت بی‌نظیر صادرات محصولات دیجیتال به شرط «مانع زدایی»
با اینکه طی سال‌های اخیر تلاش‌های زیادی برای ورود کالا و خدمات دیجیتال ایرانی به بازارهای جهانی در کشور صورت گرفته است، اما هنوز بخش زیادی از تولیدات و خدمات حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات به بازارهای صادراتی راهی ندارند. موضوعی که امروز در بخش‌های مختلف اقتصاد کشورهای در حال توسعه قابل توجهی از درآمد کشورها از محل صادرات محصولات دیجیتال محقق می‌شود.
شواهد تاریخی و تجربی نشان می‌دهد که استراتژی توسعه صادرات عمدتا در اغلب کشورهای صنعتی و در حال توسعه بر تولید و صادرات کالاهای صنعتی استوار بوده است. موفقیت در صادرات کالاهای مبتنی بر فناوری اطلاعات و ارتباطات از یک سو منجر به افزایش سهم اقتصاد هر کشور در کل ارزش افزوده کالاهای صنعتی جهان شده و موقعیت آن را در سلسله مراتب اقتصاد جهانی ارتقا می‌دهد و از سوی دیگر موجب آثار مثبت قابل توجهی بر رشد و توسعه بخش‌های صنعتی و نوین دیگر می‌شود.
وضعیت صادرات صنعت دیجیتال کشور نشان می‌دهد که در اغلب شاخص‌های مورد نظر، اوضاع این صنعت در مقایسه با صنایع دیگر از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده و طی دوره‌های مختلف تنها در صادرات برخی محصولات صنعت دیجیتال موفقیت‌های نسبی وجود داشته است. این در حالی‌ست که خدمات فنی و مهندسی نخبگان ایرانی (خام فروشی در برنامه‌نویسی) در تمام دنیا خریداران جدی داشته و در شرایط امروز علی رغم محدودیت‌های فراوان هنوز هم سفارش‌گذاری‌های متعددی برای این خدمات برای برنامه‌نویسان ایرانی وجود دارد.
این در حالی‌ست که صادرات کالا و خدمات دیجیتال بر خلاف بسیاری از محصولات صادراتی دیگر نیاز به طی مسیرهای طولانی حمل و نقلی نداشته و صرفا با انتقال اطلاعات و فناوری فرایند صادرات محقق می‌شود.
در یک نگاه کلی تجربیات موفق نرم‌افزاری در زمینه های پلتفرم‌های پرتراکنش، نرم‌افزارهای جامع سازمانی، نرم‌افزارهای پردازش تراکنش و پلتفرم‌های ابری از جمله محصولاتی است که تولید آنها به صورت بومی توسط دانش‌بنیان‌ها صورت گرفته و اتفاقا با کارکرد خوب در زیرساخت‌های کشور در حال بهره‌برداری‌ست. همچنین توسعه محتوای دیجیتال در قالب بازی‌های رایانه‌ای و انیمیشن و یا اپلیکیشن‌های کاربردی در کنار محصولات استریمینگ در کشور به خوبی اتفاق افتاده و با مزیت‌های جدی و قابل رقابت در دسترس است. در عین حال در زمینه‌های سخت‌افزاری نیز تجربیات آزمایشگاهی موفقی در تولید وجود دارد که می‌توان با نگاه جدی‌تری به آنها پرداخت.
مثال‌های فوق بخشی از ظرفیت‌های فنی و نرم‌افزاری تولید شده در کشور است که می‌توان از آنها به عنوان ظرفیت صادراتی بهره جست و همان طور که ذکر شد به میزان کافی مورد توجه قرار نگرفته است.
در عین حال برخی چالش‌ها در طی این مسیر وجود دارد که توجه به آنها در راستای مانع زدایی ضروری‌ست:
- نبود شرکت‌های تخصصی صادر کننده محصولات دیجیتال از جمله این چالش‌هاست. چنانچه در صنایع مختلف شرکت‌های بازرگانی خارجی و مجری خدمات صادرات به صورت فعال و تخصصی در حوزه های مختلف ارائه خدمت می‌کنند، در حالیکه نبود شرکت‌های معتبر متخصص در این زمینه در کشور، تولیدکنندگان محصولات بر پایه فناوری اطلاعات و ارتباطات را وارد چالشی می‌کند که در صورت رغبت به صادرات هم نمی‌توانند به دلیل عدم تخصص در صادرات موفقیتی کسب کنند.
- نبود سرمایه‌گذاری متناسب با رویکرد صادرات محصولات دیجیتال از جمله چالش‌های جدی دیگر پیش روی تولیدکنندگان این محصولات است. چنانچه اگر صاحب محصولی قصد داشته باشد محصول خود را در بازار جهانی در اختیار مخاطب خود قرار دهد نیاز به متناسب‌سازی محصول و در عین حال نیاز به صرف سرمایه برای شناخت و توسعه بازار دارد که این مهم میبایستی توسط سرمایه‌گذاران با رویکرد صادرات محقق شود که با این نگاه کمتر شرکتی فعال است.
- نبود بانک‌های تخصصی اطلاعاتی از بازارهای جهانی که البته این چالش در صادرات محصولات سایر حوزه‌ها نیز چالشی جدی است که می‌توان با راهکارهایی زمینه‌های توسعه صادرات را ایجاد نمود.
- عدم دسترسی به شبکه‌های مناسب بین‌المللی محصولات دیجیتال یکی دیگر از چالش‌های جدی پیش روی فعال این حوزه است. امروزه حضور در شبکه‌های ارتباطی یکی از اصلی‌ترین راهبردهای رسیدن به اهداف کارآفرینی بین‌المللی است که این مهم در صورت حضور پررنگ فعالین هر صنعت در شبکه ارتباطی آن صنعت محقق می‌شود. دسترسی به این شبکه‌ها در بسیاری از نقاط دنیا در دسترس فعالان حوزه دیجیتال است که متاسفانه با کم توجهی ظرفیت‌های شبکه‌ای فعال نشده و در وضعیت بالقوه متوقف مانده است.
- نبود چارچوب‌های دقیق حمایتی و عدم شفافیت قانونی برای صادرات محصولات دیجیتال از دیگر چالش‌های این حوزه است. چنانچه در مواردی که دولت در قالب حمایت و یا مشارکت در طرح‌های صادراتی مبتنی بر فناوری دیجیتال ورود می‌کند مقیاس‌های دقیق برای حمایت و راستی‌آزمایی فرایندها وجود نداشته و به همین دلیل قالب تولیدکنندگان محصولات فناورانه ترجیح می‌دهند از این فرصت‌ها استفاده نکنند. در عین حال به دلیل زمینه خاص صنعت دیجیتال، مکانیزم ورود ارز ناشی از صادرات کالا و خدمات دیجیتال در چارچوب‌های بانکی به صورت دقیق شفاف نیست و زمینه‌های رشد مهیا نمی‌شود.
موانع فوق فقط قسمتی از چالش‌های پیش روی صادرات محصولات دیجیتال است و البته با آنکه دولت و سایر نهادهای مرتبط با موضوع توسعه صادرات می‌توانند نقش مهمی در رفع موانع داشته باشند اما به طور کلی تغییر نگرش بخش خصوصی به موضوع صادرات، کلید اصلی حرکت به این سمت است. چنانچه هم اکنون نیز در شرکت‌های خصوصی فعال در صنعت فناوری اطلاعات و ارتباطات که این تغییر نگرش را در سازمان خود نهادینه کرده‌اند موفقیت‌های جدی در این عرصه از صادرات ایجاد شده است.