چندی پیش مؤسسه مشاوره «استارتاپ‌بلینک» رتبه‌بندی سالانه خود را در زمینه اکوسیستم‌های استارتاپی شهرها و کشورهای جهان را منتشر کرد. در این گزارش نام کشور ما ایران در فهرست «کشورهای رتبه‌بندی‌نشده» آمده و تهران نیز (در میان ۱۰۰۰ شهر بررسی شده از ۱۰۰ کشور جهان) با سقوط ۱۷۴ پله‌ای نسبت به سال قبل، در رتبه ۵۱۲ قرار گرفت. بد نیست نگاهی به رتبه‌های نزدیک تهران نیز بیندازیم: یانگون از کشور میانمار (۴۹۲)، کاراکاس از کشور ونزوئلا (۵۲۷) و آبیجان از ساحل عاج (۶۱۳).
در این رتبه‌بندی، تهران در کنار شهرهایی قرار گرفته که احتمالاً اسم آنها هم برایمان چندان آشنا نیست و کشور ما نیز اساساً در رتبه‌بندی ۱۰۰ کشور برتر لحاظ نشده است اما آیا حقیقت زیست‌بوم استارتاپی ایران این است؟ با توجه به جایگاه ایران از نظر ضریب نفوذ تلفن همراه هوشمند و اینترنت باند پهن موبایل، زیرساخت‌های دیجیتال مالی و بانکی و همچنین استارتاپ‌های رشدیافته با بیش از ۴۰ میلیون کاربر، به نظر می‌رسد در این گزارش داده‌های کافی منظور نشده است. اما چگونه این اتفاق می‌افتد؟ و گزارش‌های اکوسیستم چگونه تدوین می‌شوند؟
دولت‌ها در سراسر جهان برای «برندسازی» برای اکوسیستم استارتاپی خود، در عرصه‌های مختلف بین‌المللی حاضر می‌شوند و با نهادهای بین‌المللی همکاری می‌کنند. از مهم‌ترین ابزارهای دولت‌ها در زمینه برندسازی اکوسیستم می‌توان به راه‌اندازی پورتال‌های استارتاپی چندزبانه، شرکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی و همچنین انتشار گزارش‌های رسمی با همکاری نهادهای بین‌المللی اشاره کرد.
گزارش‌های تحلیل اکوسیستم معمولاً از سوی سه دسته از نهادها منتشر می‌شوند: شرکت‌های مشاوره، نهادهای اقتصادی و صنفی بین‌المللی و سازمان‌های دولتی. این گزارش‌ها، مشروط بر اینکه از اعتبار کافی برخوردار باشند، یکی از مراجع اصلی برای تحلیل و تصمیم‌گیری درباره سرمایه‌گذاری‌های خارجی بشمار می‌روند. در واقع کشورها با انتشار اطلاعات درباره اکوسیستم کارآفرینی خود، در جذب سرمایه و استعدادهای خارجی می‌کوشند. از این‌رو نهادهای دولتی در تلاش هستند تا اطلاعات موثق و روزآمد را در اختیار پژوهشگران و مؤسسات مشاوره‌ای قرار دهند و از انتشار چنین گزارش‌هایی حمایت‌های مادی و معنوی می‌کنند.
اما درباره استارتاپ‌بلینک و گزارش سالانه آن باید گفت که استارتاپ‌بلینک، یک شرکت خصوصی مشاوره در حوزه کارآفرینی و استارتاپ است و خود را نیز یک استارتاپ معرفی می‌کند. این شرکت از سال ۲۰۱۷ یک گزارش ارزیابی جامع از اکوسیستم‌های کارآفرینی در سراسر جهان منتشر می‌کند که هدف اصلی آن، برندینگ این شرکت در زمینه همکاری‌های اکوسیستمی است. این شرکت خدماتی نظیر پورتال‌های استارتاپی، تحلیل اکوسیستم و توسعه اکوسیستم ارائه می‌دهد.
استارتاپ‌بلینک در بخش روش‌شناسی این گزارش، منابع مختلفی از جمله ۱۰۰ شریک اکوسیستمی که عمدتاً نهادهای دولتی هستند را بر می‌شمارد و پورتال‌های استارتاپی را به‌عنوان یکی از منابع اصلی داده‌های خود معرفی می‌کند اما به گفته همین مؤسسه، داده‌های مورد استفاده در آن حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از نهادهای فعال استارتاپی در سراسر جهان را پوشش می‌دهند. طبیعی است که در شرایط تحریم، فرض را بر این بگیریم که احتمالاً اکوسیستم کشور ما در سطح بسیار پایین‌تری از پوشش داده‌ای قرار گرفته است.
یکی از مشکلات مهم در مسیر انتشار داده‌های اکوسیستم ایران، این است که استارتاپ‌های ایرانی به علت‌های مختلفی اطلاعات خود را در پلتفرم‌های بین‌المللی ثبت نمی‌کنند؛ ممکن است پلتفرم در ایران در دسترس نباشد، ممکن است بواسطه تحریم، اشخاص حقیقی و حقوقی ایرانی را نپذیرد و در نهایت بنا به مشکلات متعدد، ثبت‌نام در آنها فایده‌ای برای استارتاپ‌های ایرانی نداشته باشد.
در نتیجه، در فقدان داده‌های صحیح و دقیق، شاهد این هستیم که اکوسیستم ایران در ارزیابی‌های مختلف بسیار ضعیف ارزیابی می‌شود. در این موقعیت دو راه پیش روی ماست: یا آن‌طور که هستیم، خود را به جهان معرفی کنیم یا دیگران آن‌طور که بخواهند ما را معرفی می‌کنند و انتشار گزارش استارتاپ‌بلینک، هشدار روشنی برای اکوسیستم کارآفرینی ایران است.
اما چه باید کرد؟ در پاسخ باید گفت که در سال‌های گذشته، نگاه سازمان فناوری اطلاعات این بود که یک شریک بین‌المللی معتبر در مسیر برندسازی اکوسیستم برای خود انتخاب کند. با بررسی‌های گسترده‌ای که صورت گرفت، سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (یونیدو) به‌عنوان این شریک انتخاب شد. این سازمان علاوه بر آنکه بر مبنای تجارب موفق پیشین خود، اعتبار خوبی در زمینه تحلیل اکوسیستم‌های کارآفرینی دارد، بنا به ماهیت سازمان ملل متحد، در شرایط تحریم نیز همکاری خود را با ایران ادامه می‌دهد.
هم‌اکنون، اولین گزارش یونیدو در زمینه تحلیل اکوسیستم کارآفرینی ایران و مستندسازی تجارب موفق آن در آستانه انتشار است. در این گزارش، تلاش بر این بوده تا تصویری واقع‌بینانه از آنچه امروز در ایران در جریان است، ارائه شود. این گزارش به‌صورت مشترک ازسوی سازمان فناوری اطلاعات و یونیدو به زبان انگلیسی منتشر خواهد شد. همچنین اقدام‌هایی مانند هاب بین‌المللی چندزبانه، مشارکت در نمایشگاه‌های بین‌المللی و… برای استارتاپ‌های ایرانی در نظر گرفته شده است.
امید است که یکایک نهادهای دولتی و خصوصی فعال در اکوسیستم استارتاپی ایران، به اهمیت همکاری‌های بین‌المللی برای رشد و بالندگی این اکوسیستم توجه داشته باشند و در راستای آن تلاش کنند.