وحید عباس‌زاده، مدیرعامل پلتفرم آیس، ایجاد و استفاده از کارت اعتباری به جای کارت نقدی (Debit card) را راه‌حلی برای مشکل کمبود داده و اطلاعات برای ایجاد رتبه اعتباری دانست.
به گفته او، اگر به هر فرد در کشور وام خرد در قالب کارت اعتباری بدهند و رفتار اعتباری او را زیر نظر بگیرند، می‌توان برای ایجاد رتبه اعتباری تمام شهروندان داده جمع‌آوری کرد.
در ادامه گفت‌وگوی کارنگ با مدیرعامل آیس را درباره ماهیت اعتبارسنجی و چالش‌های این مفهوم در ایران می‌خوانید.
ماهیت خرید اعتباری
عباس‌زاده ابتدا درباره ماهیت اعتبارسنجی توضیح داد. به گفته او این مأموریت را در کشورها معمولاً یک شرکت وابسته در دولت به عهده می‌گیرد.
او در اینباره گفت: «در تمام دنیا یک شرکت برای اعتبارسنجی وجود دارد که معمولاً دولتی است و مأموریت دارد تمام داده‌های اعتباری و هر نوع صورت‌حساب صادرشده بانک‌ها یا صورت‌حساب‌هایی را که شرکت‌های مختلف به‌صورت اعتباری صادر می‌کنند جمع‌آوری کند. بر اساس پرداخت‌هایی که شخص اعتبارگیرنده انجام می‌دهد، اطلاعات اقساطش به‌روز شده و رفتار اعتباری شخص بررسی می‌شود که آیا در سررسید یک قسط، آن را به‌موقع پرداخت کرده و خوش‌حساب است یا خیر. این موضوع را می‌توان در قسط بانک، لندتک یا صورت‌حساب پرداختی متوجه شد.»
مدیرعامل آیس در ادامه بیان کرد: «برای مثال یک شرکت صورت‌حسابی صادر می‌کند که باید در یک زمان مشخص پرداخت شود. رفتار شخص در پرداخت این قسط درواقع رفتار اعتباری اوست و در رتبه اعتباری‌اش تأثیرگذار است. مشخصات دیگر مانند سن، مکان زندگی و نکات دیگر هم در رتبه اعتباری فرد تأثیرگذار است. در ایران هم در سال ۱۳۸۶ شرکت رتبه‌بندی ایرانیان این مأموریت را به عهده گرفت و با یک لایحه قانونی که در مجلس تصویب شد، فعالیتش را آغاز کرد. بانک‌ها و بیمه‌ها سهام‌دار این شرکت هستند و اطلاعات حدود ۷۵۰ نقطه جمع‌آوری و بر اساس رتبه، امتیاز آنها محاسبه می‌شود.»
داده کافی برای ایجاد رتبه اعتباری در کشور وجود ندارد
در ایران اعتبارسنجی مانند سایر نقاط جهان پیش نمی‌رود، زیرا اساساً مفهوم خرید اعتباری در ایران با دیگر کشورها متفاوت است.
مدیرعامل آیس در اینباره توضیح داد: «نکته‌ای که در ایران وجود دارد این است که شرکت‌های اعتبارسنجی برای اینکه بتوانند داده‌ها را به‌درستی پردازش کنند نیاز دارند این داده‌ها را از منابع به‌درستی دریافت کنند. نخست باید منابع گوناگون شناسایی شود که تقریباً این اتفاق در ایران افتاده، اما زمانی که این داده‌ها به دست بیایند صحت آنها با مشکل روبه‌روست. برای مثال ممکن است فردی قسط خود را در بانک به‌موقع پرداخت کرده باشد، اما بانک این موضوع را به‌موقع اعلام نکند و شرکت رتبه‌بندی هم نتواند آن را در رتبه‌بندی لحاظ کند و همین موضوع در امتیاز شخص اثر منفی می‌گذارد.»
او ادامه داد: «بنابراین مشکلی که در ایران وجود دارد این است که چیزی با مفهوم کارت اعتباری نداریم. در کشورهای خارجی به جای «دبیت‌کارت» از «کردیت‌کارت» استفاده می‌کنند و عملاً تمام خریدهای خود را به‌صورت اعتباری انجام می‌دهند و این موضوع باعث می‌شود همه اقشار جامعه حتماً یک صورت‌حساب قابل پرداخت داشته باشند و به همین ترتیب برای همه شهروندان یک رتبه‌بندی اعتباری ایجاد می‌شود.»
عباس‌زاده افزود: «اما چون ما در ایران ساختار کردیت‌کارت را همچون دیگر کشورها نداریم، عملاً ایرانی‌ها وامی دریافت نمی‌کنند که بتوانند رتبه‌ای داشته باشند. به این صورت که وقتی به بانک مراجعه می‌کنیم و تسهیلات خرد طلب می‌کنیم بانک نیز امتیاز رتبه‌بندی را می‌خواهد؛ در حالی که هیچ رتبه‌بندی‌ای برای فرد ایجاد نشده و اگر هم بخواهد برای رتبه اقدام کند، اصلاً اطلاعاتی برای رتبه‌بندی وجود ندارد.»
اعطای وام خرد؛ راهی برای ایجاد رتبه‌بندی اعتباری شهروندان
مدیرعامل آیس درباره پوشش داده رفتار اعتباری افراد در ایران گفت: «در ایران پوشش اطلاعات بسیار کم است و به همین دلیل شرکت‌های ایرانی تصمیم گرفتند از سایر صورت‌حساب‌ها مانند قبض‌های شهرداری، قبض‌های تلفن همراه یا قبض‌های جرایم رانندگی برای ایجاد رتبه‌بندی استفاده کنند که این اقدام رتبه‌بندی اعتباری را به‌درستی پوشش نمی‌دهد، زیرا چندین مدل کردیت‌اسکور یا کردیت‌ریسک را محاسبه می‌کنیم. همچنین رتبه‌بندی‌های مختلفی مثل رتبه‌بندی مالی، اعتباری و اجتماعی وجود دارد که در حال ترکیب با هم هستند؛ پس بهترین کار در کشور این است که سراغ ایجاد کردیت‌کارت برویم.»
او افزود: «به این صورت که یک وام بسیار خرد در حد پنج میلیون تومان به افراد بدهیم و رفتار اعتباری آنها را رصد کنیم تا کم‌کم شخص اعتبار جمع کند و اگر خوش‌حساب بود، اعتبار از پنج میلیون تومان به مبالغ بالا هم افزایش یابد تا کردیت یا اعتبار فرد ساخته شود. در ایران متأسفانه به چک خیلی بیشتر توجه می‌شود.»
زیرساخت‌های کارت اعتباری در ایران مهیا است
مدیرعامل آیس درباره زیرساخت کارت اعتباری در ایران گفت: «به نظر می‌رسد زیرساخت‌های این اقدام وجود داشته باشد. اگر در سطح کشور به هر کسی وام خرد در حد دو میلیون تومان بدهند، نرخ نکول زیادی ایجاد نمی‌شود. نکول در کشور در تسهیلات و تعهدات کلان به وجود می‌آید تا تسهیلات خرد. معمولاً افرادی که وام کوچک دریافت می‌کنند قسط‌های خود را به‌موقع پرداخت می‌کنند زیرا برای دریافت وام‌های بزرگ‌تر نیاز دارند که خوش‌حساب باشند؛ بنابراین می‌توان با اعداد کم وام داد و به افراد اجازه داد با پرداخت اقساط، رفتار اعتباری آنها بررسی شود تا برای اعتبارسنجی اطلاعات وجود داشته باشد.»
او همچنین در پایان تأکید کرد که اکنون در دنیا اغلب از کارت اعتباری به جای دبیت‌کارت استفاده می‌شود و دبیت‌کارت معمولاً در اختیار کسانی قرار می‌گیرد که شناخت کافی از آنها وجود ندارد.
