درخواست زارع‌پور برای برگزاری شورای عالی فضایی

به گزارش فاواپرس به نقل از مهر، جایگاه یازدهم ایران در میان کشورهای جهان از نظر دستیابی به چرخه کامل فناوری فضایی و رتبه اول کشورمان در منطقه از حیث دستیابی به دانش فضایی به گفته کارشناسان دیگر جایگاه محکمی نیست و به دلیل نبود سیاستگذاری و راهبرد مناسب کشورمان در کنار سرعت پرشتاب کشورها در عرصه فناوری فضایی، از دست رفتن این پیشتازی قابل تصور است.

مدتهاست که به دلیل عدم برگزاری و تشکیل جلسات شورای عالی فضایی که بالاترین نهاد سیاستگذاری در این عرصه به شمار می‌رود، سیاستگذاری شفاف و برنامه راهبردی مشخصی در حوزه فناوری فضایی تدوین و پیگیری نمی‌شود و دولت‌های پیشین برنامه مدون و مشخصی را برای ارتقا و یا حتی تثبیت جایگاه ایران در عرصه فناوری فضایی، پیش نبرده اند.

طبق مصوبه هیأت وزیران «شورای عالی فضایی» برای سیاستگذاری استفاده از فناوری‌های فضایی و ایجاد هماهنگی‌های لازم میان تمامی دستگاه‌های ذی‌ربط‌، باید حداقل ۲ بار در سال به ریاست رئیس جمهور تشکیل شود.

اما با گذشت بیش از ۱۶ سال از زمان ایجاد شورای عالی فضایی، تشکیل جلسات آن، آنطور که باید جدی و مهم پیگیری نشده و به همین دلیل با وجودی که باید طی این سال‌ها حداقل ۳۲ بار تشکیل جلسه می‌داد، فقط ۳ بار تشکیل شده است. شواهد حاکی از آن است که دولت‌های دهم و یازدهم و دوازدهم این شورا را جدی نگرفته و به وظایف قانونی خود برای برگزاری جلسات این شورای عالی، عمل نکرده اند.

مطابق با مواد مندرج در اساسنامه این شورا، سیاست‌گذاری برای استفاده از فناوری‌های فضایی در بخش‌های امنیتی و استفاده صلح‌آمیز از فضای‌ماورای جو، سیاست‌گذاری ساخت‌، پرتاب و استفاده از ماهواره‌های ملی تحقیقاتی در چارچوب سیاست‌های کلی نظام با رعایت قوانین و مقررات کشور، ایجاد هماهنگی لازم میان کلیه دستگاه‌های ذی‌ربط‌، ارائه پیشنهاد و تدوین برنامه‌های بلندمدت و میان‌مدت مربوط به امور فضایی به دستگاه‌ها و سازمان‌های دولتی و غیردولتی برای طی مراحل قانونی، تصویب برنامه‌های بلندمدت و میان‌مدت در بخش فضایی کشور، هدایت و حمایت از فعالیت‌های بخش خصوصی و تعاونی در امر استفاده بهینه از فضا و ارائه پیشنهاد در خصوص خط مشی همکاریهای منطقه‌ای و بین‌المللی در مسائل فضایی و نیز تعیین مواضع دولت جمهوری اسلامی ایران در مجامع بین المللی از وظایف و دلایل ایجاد شورای عالی فضایی است که به دلیل عدم برگزاری جلسات آن، طی سال‌های اخیر شاهد عملیاتی شدن و تحقق این وظایف نبوده ایم.

بازخوانی اظهارات زارع پور از «قصه پرغصه فناوری فضایی»

با وجودی که اهمیت توسعه فناوری فضایی به ویژه ساخت و پرتاب ماهواره‌های عملیاتی تحت مدیریت جمهوری اسلامی، بارها در دولت‌های قبل مورد تاکید مسئولان وقت قرار گرفت و هر یک به نوعی بر اجرای برنامه‌های بلندمدت در این حوزه و تثبیت جایگاه فضایی ایران تاکید داشتند، اما شواهد نشان می‌دهد که طی این سال‌ها کشورمان در عرصه فناوری فضایی نه تنها رشدی نداشته بلکه با توجه به توسعه پرشتاب سایر کشورها، دچار عقب ماندگی است.

با این حال با روی کار آمدن دولت سیزدهم، یکی از برنامه‌های مورد توجه عیسی زارع پور وزیر جدید ارتباطات و فناوری اطلاعات، «شتابدهی رشد صنعت فضایی» عنوان شده است.

وی در جلسه اخذ رأی اعتماد از نمایندگان مجلس از حوزه فضایی با عنوان «حوزه پر غصه صنعت فضایی» یادکرد و گفت: صنعت فضایی یکی از ۳ صنعت اقتدار ساز برای کشورهاست اما متأسفانه در طول چندسال اخیر به دلیل نگاه سیاست زده‌ای که حل مشکلات کشور را در بیرون از مرزها جستجو می‌کرد، این صنعت به محاق رفته و متأسفانه ظرفیت‌های آن رو به افول است.

زارع پور با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در سال ۹۵ در دیدار با مسئولان عالی رتبه کشور مبنی بر اینکه «گزارش هایی به من می‌رسد که برخی حوزه‌های کلان هوا و فضا و ماهواره و امثال اینها، دچار توقف یا لنگی است که این امر مرا نگران می‌کند؛ این را می‌خواهم اینجا بگویم که مطالبه عمومی باشد. من از مسئولین امر به طور جدی درخواست می‌کنم به این مسائل بپردازند؛ این طرح‌ها، طرح‌های مهمی هستند»، اضافه کرد: ملت هنوز خاطره خوش پرتاب موفقیت آمیز ماهواره‌های ایرانی را با پرتابگرهای داخلی در دهه هشتاد به یاد دارند اما متأسفانه این روند شتابان طی سالیان اخیر متوقف یا بلکه برعکس شد؛ به گونه‌ای که بسیاری از ظرفیت‌های ما دچار آسیب جدی شدند.

وزیر ارتباطات با تاکید بر اینکه اگر روند شتابان دهه هشتاد ادامه پیدا می‌کرد، امروز ما صاحب منظومه‌های ماهواره برای دسترسی به شبکه‌های جهانی بودیم و دغدغه و نگرانی در این فضا نداشتیم؛ گفت: انشاالله با بهره گیری از ظرفیت نخبگان و جوانان و با سیاست‌های تحولی دولت سیزدهم، حوزه فضایی را به ریل شتابان تحول خودش بر می‌گردانیم. از همین تریبون از همه دانشمندان، نخبگان و فعالان عرصه ماهواره، ماهواره بر، پرتابگر و خدمات فضایی می‌خواهم دوباره لباس رزم علمی برتن کنند تا انشاالله جمهوری اسلامی ایران را به قدرت جهانی در این حوزه تبدیل کنیم.

راهکارهای زارع پور برای شتابدهی رشد صنعت فضایی

عیسی زارع پور در برنامه پیشنهادی که برای تصدی وزارت ارتباطات اعلام کرد نیز یکی از سرفصل‌های رسیدن به ایرانی هوشمند در تراز انقلاب اسلامی در افق ۱۴۰۴ را «رشد صنعت فضایی» برشمرد.

در این برنامه با اشاره به روند تاریخی رویکرد کشور در عرصه فناوری فضایی که تا سال ۱۳۸۳ نگاه به تأمین از بیرون کشور بود و نماد آن تلاش برای خرید ماهواره زهره از سازندگان مختلف و نهایتاً انعقاد قرارداد با روسیه بود که با کارشکنی تأمین کنندگان غربی به همراه بدعهدی و بدقولی روسیه روبرو شد، آمده است: «کشور از سال ۱۳۸۵ با تدوین برنامه ده ساله در دو بخش توسعه ماهواره و توسعه پرتابگر رویکرد خود را به اتکا به توان داخلی در کنار تأمین نیاز فوری از خارج تغییر داد. این برنامه‌ها هرچند نه به طور کامل ولی تا سال ۱۳۹۳ ادامه داشت و موفقیت‌های شگفت‌آوری همچون قرار دادن ماهواره در مدار با ماهواره بر سفیر، نقطه پایان حمایت جدی دولت از اجرای این برنامه‌ها بود. اما با شروع دولت یازدهم و امیدهای مسئولین این دولت، رویکردهای خرید از خارج تقویت شد و مذاکراتی با طرف‌های روسی و فرانسوی صورت پذیرفت که متأسفانه در این مسیر نگاه توسعه تمامی زنجیره ارزش به صورت همزمان، مورد توجه واقع نشد و حتی مورد بی‌اعتنایی قرار گرفت. بسیاری از متخصصین و مدیران موفق سال‌های ۸۴ تا ۹۳ دیگر در این حوزه اشتغال نداشتند. این موضوع باعث عدم موفقیت در بسیاری از فعالیت‌های فضایی کشور بین سال‌های ۹۳ تا کنون شده است. اما می‌توان ادعا کرد که با برنامه‌ریزی صحیح و استفاده از ظرفیت‌های موجود فنی، علمی و انسانی و مشارکت دادن بخش خصوصی در این عرصه، می‌توان صنعت فضایی کشور را مانند صنعت هسته‌ای به نقطه غرور انگیزی برای ارائه خدمات فراگیر، ارزان، با فناوری بالا تبدیل کرد.»

در این برنامه اهداف کمی در افق ۱۴۰۴ به افزایش توان داخلی فناوری ساخت ماهواره‌های سنجشی، مخابراتی مدار بالا به میزان ۸۰ درصد، خرید / ساخت و بهره برداری ۳ ماهواره مخابراتی و سنجش از راه دور، ارائه ۱۵ خدمت نوین و با ارزش افزوده فضایی، ساخت ماهواره سنجش از دور با رزولوشن زیر ۱۰ متر، ساخت یک ماهواره عملیاتی مخابراتی و قراردادن آن در مدار و ایجاد حداقل یک اپراتور ماهواره مخابراتی تاکید شده است.

مطابق با مواردی که در این برنامه به آن اشاره شده است «در اثر رشد فزاینده فناوری‌های فضایی در جهان و محدودیت کشور در دستیابی به توان تجاری در این حوزه، یکی از تهدیداتی که متوجه کشور خواهد شد پایان دوره عملیاتی ظرفیت‌های مخابراتی فضایی کشور تا سال ۲۰۳۰ (سه ترانسپوندر ماهواره بدر) و بروز محدودیت‌های جدی برای پخش تلویزیونی و خدمات بانکی کشور است. تسخیر بازارهای منطقه و فضای فرکانسی پیرامونی توسط کشورهای همسایه (عربستان، امارات و ترکیه) در حوزه فضایی به دلیل عدم حضور فعال ایران، از دیگر تهدیدها عنوان شده است.»

وزیر ارتباطات در این برنامه، یکی از راهبردهای مدنظر را ارتقا جایگاه سازمان فضایی کشور عنوان کرده و قول تشکیل جلسات شورای عالی فضایی با ریاست رئیس جمهور پس از ده سال را داده است.

وی همچنین مهرماه امسال در جریان بازدید از سازمان فضایی و پژوهشگاه فضایی ایران و دیدار با مدیران و محققان عرصه فناوری فضایی کشور، بر اراده دولت سیزدهم در خصوص توسعه صنعت فضایی و بازنگری برنامه ۱۰ ساله فضایی تاکید کرد و وعده داد که این دولت جلسه شورای عالی فضایی را برگزار می‌کند.

چرا شورای عالی فضایی باید تشکیل شود

دکتر سعید قربانی مدیرکل دبیرخانه شورای عالی فضایی در گفتگو با خبرنگار مهر، ضرورت تشکیل شورای عالی فضایی را با توجه به اهداف چشم انداز و برنامه‌های توسعه‌ای کشور در حوزه فناوری فضایی، تشریح می‌کند.

وی با بیان اینکه اراده جدی جمهوری اسلامی ایران برای پیگیری برنامه‌های توسعه‌ای فضایی به اوایل دهه ۸۰ شمسی بازمی گردد، گفت: در آن زمان با توجه به مباحث مطالعاتی که از قبل انجام شده بود حاکمیت به این فکر افتاد تا برای پیشبرد مسائل فضایی، ساختار و تشکیلاتی ایجاد شود و از این رو بر اساس ماده ۹ قانون وظایف و اختیارات وزارت ارتباطات، تشکیل شورای عالی فضایی و تحقق اهداف آن و نیز تشکیل سازمان فضایی ایران و برنامه‌های مدنظر برای توسعه فضایی در محدوده اختیارات وزارت ارتباطات دیده شد.

دکتر قربانی با اشاره به ترکیب شورای عالی فضایی که ریاست آن بر عهده رئیس جمهور است و وزرای ارتباطات، امور خارجه، صمت، راه و شهرسازی، علوم و دفاع اعضای حقوقی این شورا را تشکیل می‌دهند، افزود: در این ترکیب رئیس سازمان فضایی ایران دبیری شورای عالی فضایی را عهده دار است و ۳ متخصص و دانشمند حوزه فضایی نیز از سوی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و بنا به پیشنهاد رئیس سازمان فضایی و به حکم رئیس جمهور به عنوان اعضای حقیقی در جلسات این شورا عضویت خواهند داشت.

درخواست زارع پور برای برگزاری شورای عالی فضایی از رییس جمهور

مدیرکل دبیرخانه شورای عالی فضایی در خصوص آخرین وضعیت برگزاری جلسات این شورا گفت: انتخاب ۳ عضو حقیقی متخصص و صاحبنظر در شورای عالی فضایی در شرف تصمیم گیری است و با پیشنهاد سازمان فضایی ایران، از سوی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات، افرادی به رئیس جمهور پیشنهاد شده اند که با تصمیم ایشان، احکام این اعضا صادر خواهد شد.

وی با تاکید بر اینکه انشاالله شورای عالی فضایی به زودی در دولت سیزدهم برگزار می‌شود، خاطرنشان کرد: با توجه به جدیت دولت و وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات برای افزایش شتاب توسعه صنعت فضایی کشور، درخواست برگزاری این جلسه از سوی دکتر زارع پور به رئیس جمهور ارسال و مقدمات برگزاری جلسه نیز انجام شده است؛ آمادگی لازم برای برگزاری جلسه فراهم است و در صورت انجام تشریفات اداری و انتخاب ۳ عضو حقیقی، شورای عالی فضایی به زودی تشکیل می‌شود.

قربانی با بیان اینکه این شورا ملزومات و اولویت‌های کلان مسائل راهبردی فضایی کشور را تصمیم گیری و تصویب می‌کند، اظهار داشت: البته ذیل شورای عالی فضایی، یک کمیسیون راهبردی با ۱۲ عضو در سطح معاون وزیر حضور دارند و مسائلی که قرار است به عنوان مسائل کلیدی و راهبردی تصویب و ابلاغ شود در این کمیسیون به بحث گذاشته شده و تصمیم سازی می‌شوند و پس از آن به صحن شورا می‌رود.

وی ادامه داد: ذیل این کمیسیون راهبردی نیز کارگروه‌های تخصصی و علمی فعال هستند که به تناسب طرح موضوع از کمیسیون یا شورای عالی فضایی، به کار کارشناسی می‌پردازند. به این معنی که مباحث مربوط به تمامی دستگاه‌های حاکمیتی و غیر حاکمیتی اعم از سازمان‌ها و دستگاه‌های اجرایی که با کارکرد خدمات فضا پایه و مبتنی بر داده‌های ماهواره‌ای در ارتباط هستند و تصاویر ماهواره‌ای و پردازش و تفسیر آنها به ایفای مسئولیت آنها کمک می‌کند، در این کارگروه‌ها پیگیری می‌شود.

مدیرکل دبیرخانه شورای عالی فضایی به تشریح دلایل و ضرورت برگزاری شورای عالی فضایی پرداخت و اظهار داشت: فناوری فضایی اساساً یک فناوری پیشرو و پیشگام است و هر کشوری که به این فناوری دسترسی داشته و یا دسترسی پیدا کرده، جزو کشورهای مقتدر در علم و فناوری محسوب می‌شود. به هر حال کشور ما نیز حائز رتبه یازدهم در جهان بوده و در منطقه خاورمیانه نیز از نظر دانش و فناوری فضایی رتبه اول را دارا بوده است.

عقب ماندگی کشور در سطح مدیریت راهبردی حوزه فضا

قربانی با تاکید بر اینکه کشورهای مختلف برای توسعه صنعت فضایی خود به سرعت و پرشتاب در حال سبقت هستند، ادامه داد: اگرچه کشورهایی که در همسایگی ما که وارد عرصه پیشتازی در موضوعات فناوری و خدمات کاربردی فضایی شده اند، دارای فناوری و دانش فضایی بومی نبوده و کشورهای دیگری این فناوری را در حوزه‌های طراحی، ساخت و پرتاب ماهواره‌ها برایشان پیاده سازی کرده اند اما باید بپذیریم که در سطح مدیریت راهبردی حوزه فضایی، دچار عقب ماندگی هستیم.

وی با اشاره به اینکه کشورهایی مانند امارات، ترکیه و عربستان که وارد عرصه فضایی شده اند دارای دانش بومی و اقتدار در عرصه فضایی نیستند، خاطرنشان کرد: حتی اگر ماهواره‌ای به نام این کشورها پرتاب و ثبت شود طبیعتاً این اقدام توسط مشاوران خارجی برای این کشورها صورت پذیرفته است. اما در ایران دانش فضایی بومی بوده و این مساله بسیار ارزشمند است.

قربانی ادامه داد: اما مسئولان باید بپذیرند که در سطح مدیریت راهبردی حوزه فضایی عقب ماندگی داریم و این موضوع باید جبران شود. به همین دلیل ضروری است که در این دولت همت گمارده شود تا عقب افتادگی‌ها جبران و جلسات شورای عالی فضایی به طور مرتب و پیوسته تشکیل شود.

خطر از دست دادن جایگاه فضایی ایران

وی با تاکید بر اینکه این خطر وجود دارد که ما جایگاه خودمان را در حوزه فناوری فضایی از دست بدهیم، اضافه کرد: ما باید بتوانیم هرچه سریع‌تر بلوغ چرخه کامل فناوری فضایی به دست آمده از طراحی تا ساخت و پرتاب را تثبیت کنیم.

مدیرکل دبیرخانه شورای عالی فضایی گفت: در عین حال مهم است که ما بتوانیم در مدارات لئو، مئو و ژئو ماهواره خودمان را داشته باشیم. این موضوع ضرورت تشکیل شورای عالی فضایی را آشکار می‌کند. در کنار آن تشکیل این شورا می‌تواند راهبردی برای پرداختن به مسائلی باشد که هم اکنون نیاز روز حوزه فضایی کشور است.

قربانی با اشاره به زیست بوم فناوری فضایی که در حوزه بالادست به لایه‌های فناوری و در حوزه پایین دست به خدمات و کاربردها مربوط می‌شود، خاطرنشان کرد: برای اینکه این زیست بوم به سرعت و در زمان مناسب شکل بگیرد نیاز به یک برنامه راهبردی و به روز رسانی اسناد بالادستی داریم.

وی توضیح داد: برنامه راهبردی ۱۰ ساله فناوری فضایی که مربوط به سال‌های ۸۵ تا ۹۵ بوده، طی شده است. برنامه راهبردی دیگری نیز پس از آن ترسیم شد و هم اکنون نیاز به به‌روزسازی اسناد بالادستی و تشخیص و تصمیم گیری در مورد الزامات و اولویت‌های شتابدهنده برای تثبیت بلوغ فضایی، ضروری است. بنابراین نیاز است که جلسات شورای عالی فضایی شکل بگیرد و نیازمندی‌ها و اولویت‌ها بررسی شده و تصمیمات لازم گرفته شود تا متولیان وظایف خود را پرشتاب پیش ببرند.

سند جامع هوافضا نیازمند بازنگری

این مقام مسئول در سازمان فضایی ایران با اشاره به اسناد مرتبط با مدیریت راهبردی و سیاستگذاری در برنامه‌های ۱۰ ساله فضایی گفت: سند جامع هوافضا نخستین سندی بود که در این حوزه توسط مرجع بالادستی (شورای عالی انقلاب فرهنگی) در سال‌های قبل تصویب شد و سپس جهت ارزیابی و بررسی پیشرفت به معاونت علمی رئیس جمهور تفویض شد. هم اکنون نیز برنامه‌های فناوری فضایی به همان سیاق و بر اساس مصوبات قبلی ذیل مصوبات معاونت علمی و فناوری رئیس جمهور پیش می‌رود و لازم است که در مورد آنها بازنگری شده و در صورت نیاز تصویب مجدد شود.

وی سند جامع هوافضا را سندی غنی و باکفایت در زمان خود و با چشم انداز بلند مدت عنوان کرد و افزود: بالاخره اقتضائات به سرعت در دست تغییر است و شاید امروز کشور ما نیاز داشته باشد که توجهات چندگانه جدی به همه ابعاد زیست بوم فضایی داشته باشد. هم اکنون در لایه پایین دست فضایی که مربوط به لایه خدمات کاربردی می‌شود مسائلی مانند حوزه ناوبری، کشاورزی، مدیریت پهنه‌های آبی، خدمات حوزه هواشناسی، بحران و مخاطرات طبیعی بسیار مهم و حائز اهمیت است و باید به آن‌ها توجه جدی شود.

قربانی با اشاره به اینکه تعداد قابل توجهی استاد، دانشجو و فارغ التحصیل رشته‌های مرتبط فضایی در کشور وجود دارد که باید به آنها در کنار مهارت و کارآفرینی برای توسعه پلتفرم‌های مرتبط با داده‌های ماهواره‌ای، امید و انگیزه فعالیت داد، تصریح کرد: این متخصصان می‌توانند خدمات مبتنی بر سامانه‌هایی که از داده‌های ماهواره‌ای استفاده می‌کنند را ایجاد کرده و برای آحاد کاربران از جمله شهروندان، کسب و کارها و دولت و حاکمیت، سرویس و خدمات دارای ارزش و مطلوبیت ایجاد کنند.

مدیرکل دبیرخانه شورای عالی فضایی با تاکید بر اینکه توسعه و تثبیت بازار فناوری فضایی اقتصاد کشور را شکوفا می‌کند، گفت: تمامی این اهداف مستلزم تشکیل شورای عالی فضایی و سیاستگذاری کلان در حوزه بالادست و پایین دست فناوری فضایی است.