مرکز ملی فضای مجازی موضوع تصمیم‌گیری درباره ساختار کارگروه تخصصی، تقسیم کار و پیش‌نویس مواضع کشور در مورد مشارکت موثر در روند شکل‌گیری «پیمان جهانی دیجیتال» سازمان ملل متحد را ابلاغ کرد.
این ابلاغ در حالی صورت گرفته است که نقطه کانونی این پیمان، بر کلیدواژه “آزادی” بنا شده و این کلمه از واژه‌های پربسامد این متن است.
این کارگروه قرار است با مشارکت وزارتخانه‌هایی از جمله وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، امور اقتصادی و دارایی، امور خارجه، فرهنگ و ارشاد و ستاد حقوق بشر قوه قضائیه، مرکز پژوهش‌های مجلس، دستگاه‌های فعال در حوزه‌های امنیتی و دفاعی (ستاد کل نیروهای مسلح، وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه پاسداران، فراجا «پلیس فتا»)، دادستانی کل کشور تشکیل شود.
پیمان جهانی دیجیتال چیست؟
سال ۲۰۲۰ بود که به مناسبت هفتادوپنجمین سالگرد تاسیس سازمان ملل متحد، کشورهای عضو برای توسعه آینده دیجیتال و استفاده از ظرفیت‌‌های فناوری متعهد شدند. بر این اساس، دبیرکل سازمان ملل متحد در سال ۲۰۲۱ پیشنهاد کرد که یک پیمان جهانی دیجیتال برای طرح اصول کلی و مشترک برای بازار دیجیتال باز، امن و آزاد ایجاد شود.
پیمان جهانی دیجیتال بهترین راه برای داشتن حداقل درک مشترک از اصول کلیدی دیجیتال و آگاهی از قوانین مشترکی است که توسعه آینده دیجیتال ما را هدایت می‌کند. برای توافق بر سر چنین پیمانی هم لازم است سازمان ملل، دولت‌ها، بخش خصوصی و جامعه مدنی گرد هم بیایند.
اکتبر ۲۰۲۲ بود که نمایندگان سوئد و رواندا در سازمان ملل به عنوان تسهیل‌کننده و رهبران پیش برنده این پیمان انتخاب شدند. براساس مشورت‌های صورت گرفته توسط رهبران، پیمان جهانی دیجیتال قرار است به موضوعاتی مانند جلوگیری از پراکندگی اینترنت، اخذ مجوز از کاربران در مورد نحوه استفاده از داده‌های آنها، کاربردهای آنلاین حقوق بشر و ترویج اینترنت امن و قابل اعتماد، دور از تبعیض و محتوای نامناسب رسیدگی کند.
در ادامه این گزارش، به جزییات برخی از بندهای این معاهده اشاره می‌کنیم.
گنجاندن دیجیتال
مفهوم گنجاندن دیجیتال بسیار فراتر از استقرار زیرساخت‌ها برای اتصال کاربران به اینترنت است. دسترسی به محتوای محلی، توسعه مهارت‌ها و عواملی از این دست زیرمجموعه این مفهوم قرار می‌گیرند. به‌علاوه در مفهوم گنجاندن دیجیتال تلاش می‌شود تا به چالش‌هایی که در مسئله زنان، مهاجران و سایر اقلیت‌ها در استفاده از اینترنت وجود دارد، رسیدگی شود.
همچنین این مفهوم شامل ارتقای دسترسی به فرصت‌های شغلی در اقتصاد دیجیتال و مشارکت‌های فعال در سیاستگذاری دیجیتال است. به‌طور کلی گنجاندن دیجیتال به معنای ایجاد یک جامعه دیجیتالی عادلانه و فراگیر است.
حاکمیت اینترنت
حاکمیت اینترنت به معنای توسعه به‌کارگیری اصول، قواعد و هنجارها، رویه‌های تصمیم‌گیری، برنامه‌های مشترک توسط دولت‌ها، بخش خصوصی و جامعه مدنی است. این تعریف در سال ۲۰۰۵ و در جریان اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی به تصویب رسید. مفهوم حاکمیت اینترنت از آن زمان به طور مداوم درحال تکامل است.
حفاظت از داده‌ها
سرعت بالای دیجیتالی‌شدن جوامع، همواره اطلاعات و داده‌های کاربران را در معرض خطر قرار داده و حریم خصوصی آنها را با چالش مواجه می‌کند. تشریح موضوع حقوق داده‌ها و تعریف مسئولیت برای حفاظت از آنها، جلب رضایت کاربران برای پردازش داده‌ها و تعیین شرایط برای انتقال بین‌المللی آنها برخی مسائل کلیدی است که تنظیم‌کننده‌ها در سراسر جهان با آنها سروکار دارند.
اما مفهوم حفاظت از داده‌ها فراتر از اطلاعات شخصی است. در این مفهوم، بحث حاکمیت داده نیز مطرح می‌شود. حاکمیت داده به اصول و قواعد حاکم بر انواع مختلف داده از جمله داده‌های تجاری، عمومی و شخصی اشاره دارد. از طرفی به دلیل ماهیت جهانی اینترنت، داده‌ها می‌توانند بدون دشواری از مرزها و حوزه‌های قضایی عبور کنند. این موضوع باعث ایجاد بحث‌هایی در مورد مفاهیمی مانند جریان آزاد داده‌ها و محلی‌سازی آنها شده است.
حقوق بشر آنلاین
همانطور که افراد در فضای آفلاین حق و حقوقی دارند، در فضای آنلاین نیز دارای این حقوق که معادل مفهوم حقوق بشر در فضای اینترنت است، هستند. برای مثال حق آزادی بیان و دسترسی به اینترنت آزاد از جمله این حقوق است که در پیمان جهانی دیجیتال به آن پرداخته شده است.
امنیت دیجیتال
اعتماد، مهم‌ترین عامل پیونددهنده مردم و دولت‌هاست. این اعتماد به همان اندازه که در دنیای فیزیکی مهم است در جهان دیجیتال نیز اهمیت دارد. برای مثال کاربران باید از اینکه دولت از داده‌های آنها در فضای آنلاین حفاظت می‌کند، اطمینان حاصل کنند. وجود این اعتماد، قابلیت پیش‌بینی در تحولات دیجیتال را بهبود بخشیده و رشد را تسهیل می‌کند. با این‌حال، ایجاد و حفظ این اعتماد در جهان دیجیتال کار بسیار پیچیده‌ای است. امنیت دیجیتال موثر نیازمند رویکردی جامع برای مقابله بهتر با تعاملات بین امنیت، توسعه اقتصادی، حقوق بشر و همچنین جنبه‌های اجتماعی-فرهنگی و زیرساختی است.
مشارکت ایران در پیمان جهانی دیجیتال
در ایران، در حالی برای تشکیل کارگروه تخصصی برای مشارکت در روند شکل‌گیری پیمان جهانی دیجیتال حدود ۱۰ نهاد (از وزارتخانه‌ها گرفته تا نهادهای نظامی) به تکاپو افتاده‌اند که بیش از ۷ ماه از اعمال محدودیت‌های اینترنتی و فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی جهانی می‌گذرد و کاربران ایرانی به پلتفرم‌های داخلی محدود شده‌اند. ضمن اینکه مهم‌ترین بندهای این پیمان‌نامه مربوط به حق دسترسی افراد به اینترنت آزاد است.
با این توضیحات، عادل طالبی، کارشناس فناوری درباره امکان تحقق مشارکت ایران در پیمان جهانی دیجیتال به تجارت‌نیوز گفت: با توجه به ساختار کنونی کشور، امکان تحقق بندهای این پیمان‌نامه وجود ندارد.
او افزود: به‌طور کلی در معاهده‌ها و تعهدات بین‌المللی تعدادی بزرگ‌نمایی‌هایی هست که به صورت مشروط پذیرفته می‌شوند. به نظر من اتفاق تاثیرگذاری رخ نخواهد داد. البته امیدواریم که روزی نگاه امنیتی از اینترنت برداشته شود و مسئولان، اینترنت را نه یک تهدید بلکه به‌عنوان فرصت ببینند.
طالبی در پایان خاطرنشان کرد: برای مثال سند ۲۰۳۰ که پیمان‌نامه‌ای در حوزه آموزش است در ابتدا پذیرفته شد، اما پس از مدتی با مخالفت روبه‌رو شد. گاهی به نظر می‌رسد مسئولان معاهده‌ای را بدون اینکه بخوانند امضا می‌کنند. وضعیت ما در بسیاری از کنوانسیون‌های بین‌المللی همین‌گونه است.
