تلسکوپ فضایی جیمز وب دقایقی پیش در ساعت ۱۵:۵۰ به وقت تهران بر روی موشک «آریان ۵» از «گویان فرانسه» در جنوب آمریکا پرتاب شد. سفر این تلسکوپ تا فضا ۲۶ دقیقه طول می‌کشد اما زمان بسیار بیشتری طول خواهد کشید تا جیمز وب به مقصد خود برسد. دانشمندان محلی در فاصله حدود ۱ میلیون ۶۱۰ هزار کیلومتری را برای استقرار تلسکوپ فضایی جیمز وب انتخاب کرده‌اند.
کاوش اعماق فضا با تلسکوپ فضایی جیمز وب
تلسکوپ ناسا در حال حاضر از موشک اصلی آریان ۵ جدا شده و در مسیر سفر اصلی خود قرار گرفته است. دوربین‌هایی که روی این موشک قرار داده شده‌اند وضعیت تلسکوپ گران قیمت جیمز وب را در تصویر زیر به ما نشان می‌دهند. مهندسان ناسا می‌گویند تاکنون شرایط کاملا عادی بوده و همه چیز طبق برنامه پیش رفته است.
طبق پیش‌بینی‌ها، جیمز وب احتمالا به آرامی و حدود یک ماه دیگر تجهیزات خود را به صورت کامل باز می‌کند تا در حالت آماده به کار قرار بگیرد. برنامه ساخت این تلسکوپ حدود ۳۰ سال پیش آغاز شد و تولید آن با همکاری دانشمندان سازمان‌های مختلفی از جمله سازمان فضایی آمریکا و اروپا انجام گرفته است.
«راب ناویاس»، سخنگوی ناسا می‌گوید تلسکوپ فضایی جیمز وب بیش از نیم قرن پس از زمانی پرتاب شد که فضانوردان ماموریت آپولو ۸ در روز کریسمس این جشن را از ماه به زمینی‌ها تبریک گفتند. نکته جالب این است که نام این تلسکوپ هم از روی یکی از معماران ماموریت‌های آپولوی ماه برداشته شده است. وزن این تلسکوپ ۶۲۰۰ کیلوگرم و اندازه آینه‌های آن ۶.۵ متر است و پیش‌بینی می‌شود که ۱۰ سال در فضا دوام بیاورد. این تلسکوپ برای فعالیت در دمای منفی ۲۳۰ درجه سلسیوس ساخته شده است.
با آغاز به کار تلسکوپ ناسا می‌توانیم منتظر نگاهی به تاریخ ۱۳.۷ میلیارد ساله جهان و فرآیند شکل‌گیری کهکشان‌ها باشیم. دانشمندان امیدوارند که با این رصدخانه فضایی پاسخ بخشی از سوالات مهم خود را پیدا کنند و اطلاعات بیشتری درباره کیهان به دست آورند.
یک ایرانی در تیم علمی تلسکوپ فضایی جیمز وب ناسا
«آیرین شیوایی» محقق مقطع فوق دکترا دانشگاه آریزونا و عضو تیم علمی تلسکوپ فضایی جیمز وب از دانشمندان ایرانی در توسعه این تلسکوپ بسیار مهم نقش به سزایی را ایفا کرده است.
آیرین شیوایی دارای مدرک کارشناسی رشته فیزیک از دانشگاه تهران و مدرک دکترای رشته اخترفیزیک از دانشگاه کالیفرنیا، ریورساید است.
در سایت آیرین شیوایی ویبلی (ireneshivaei.weebly.com) وی درباره نقش خود در این تلسکوپ گفته است: در رصدخانه استیوارد دانشگاه آریزونا، من عضوی از تیم علمی «رصد زمان تضمین شده» (GTO) ابزار فروسرخ میانی (MIRI) و دوربین مادون قرمز نزدیک (NIRCam) هستم.
جیمز وب به چهار ابزار علمی برای کمک به مشاهدات خود مجهز شده است. اینها شامل دوربین مادون قرمز نزدیک (NIRCam)، طیف‌نگار مادون قرمز نزدیک (NIRSpec)، ابزار مادون قرمز میانی (MIRI) و حسگر هدایت دقیق/تصویرگر مادون قرمز نزدیک و طیف‌نگار بدون شکاف (FGS-NIRISS) هستند. تلسکوپ فضایی جیمز وب حاصل تلاش مشترک ناسا، آژانس فضایی اروپا و آژانس فضایی کانادا است.
ناسا با همکاری آژانس فضایی اروپا و آژانس فضایی کانادا، دهه‌هاست در حال کار بر روی این تلسکوپ است و بیش از ۱۰ میلیارد دلار برای ساخت جیمز وب هزینه کرده است.
هدف اصلی این تلسکوپ، بررسی چگونگی شکل‌گیری و تکامل کهکشان‌ها پس از مه‌بانگ است و قصد دارد با نگاهی به اعماق کیهان تصاویری از اولین کهکشان‌هایی که تاکنون شکل گرفته‌اند، ثبت کند.
دوربین‌های فروسرخ این تلسکوپ به قدری قدرتمند و دقیق هستند که می‌توانند حضور یک خر زنبور را از فاصله ۲۴۰ هزار مایلی(فاصله بین زمین و ماه) تشخیص دهند. جیمز وب همچنین به اخترشناسان کمک خواهد کرد تا اسرار جهان را درک کنند.
جیمز وب ۱۰۰ برابر قدرتمندتر از هابل است. همچنین وب از نور فروسرخ استفاده می‌کند و دارای طول موج‌هایی است که می‌تواند از میان ابرهای غباری نیز که ممکن است از دید هابلِ متکی به نور مرئی جا مانده باشد، گذر کند. وب باید عمیق‌تر از پیش کیهان را رصد کند و کهکشان‌هایی را که پس از مه‌بانگ شکل گرفتند، شناسایی کند. شناسایی این کهکشان‌ها به دلیل دور دست بودن و نور کم برای هابل چندان امکان‌پذیر نیست.
نمی‌توان گفت تلسکوپ فضایی جیمز وب جایگزین هابل خواهد شد، چرا که هابل همچنان در حال رصد کیهان است و ناسا امیدوار است تا چند سال دیگر، احتمالا تا دهه ۲۰۳۰ نیز بتواند از آن استفاده کند. هابل یکی از بزرگترین و پرکاربردترین تلسکوپ‌ها به شمار می‌آید.
وب اغلب به عنوان جانشین یا جایگزین هابل توصیف می‌شود، اما به رغم تعداد انگشت شماری مشکل در طول این سال‌ها، ابزارهای علمی هابل همچنان قوی هستند و این دو تلسکوپ بزرگ قرار است با هم (البته دور از یکدیگر) در فضا مشاهداتی را انجام دهند.
هابل می‌تواند نورهای محدوده طول موج حدود ۲۰۰ نانومتر (nm) تا ۲.۴ میکرون را ببیند، در حالی که برد وب از حدود ۶۰۰ نانومتر تا ۲۸ میکرون خواهد بود. جیمز وب برخلاف هابل در مدار زمین قرار نمی‌گیرد، بلکه در مدار خورشید و در نقطه‌ی لاگرانژی دو در فاصله بین ۳۷۴ هزار تا ۱.۵ میلیون کیلومتری از زمین قرار خواهد گرفت. نقاط لاگرانژی پنج نقطه میان دو جسم بزرگ هستند که در آن نیروی جاذبه دو جسم همدیگر را خنثی می‌کند.
