شکایت از روند انحصاری اسنپ فود در ادامه همان موضوع قدیمی است که مدعی شده اسنپ فود با رستوران‌دارها قراردادهای ویژه‌ای منعقد می‌کند که یک بند انحصاری در این قراردادها رستورانها را از همکاری با هر پلتفرم دیگری در حوزه سفارش آنلاین غذا منع می‌کند.
در قرارداد ویژه اسنپ فود با رستورانها، کارمزد رستوران کمتر می‌شود، رستوران می‌تواند بسته‌های تبلیغاتی دریافت کند و خدماتی به آن ارائه می‌شود که باعث بهبود دو برابری عملکرد رستوران می‌شود؛ در نتیجه یک نوع تمایز بین رستوران‌های دارای قرارداد ویژه با سایر رستورانها ایجاد می‌شود.
اما طبق بند انحصاری این قراردادها، اگر یک رستوران با یکی از رقبای اسنپ فود قرارداد ببندد و در پلتفرم آنها فعالیت کند ممکن است با غیرفعال شدن پنل خود در اسنپ فود مواجه شود یا مجبور به پرداخت خسارت مالی شود یا امکانات ویژه‌ای که اسنپ فود برایش در نظر گرفته، قطع شود.
ما با تعدادی از رستوران‌دارهایی که ضمن قرارداد داشتن با اسنپ فود مایل به فعالیت در پلتفرم‌های دیگر هستند، گفت‌وگو کردیم تا ببینیم مساله انحصاری بودن قراردادهای ویژه اسنپ فود تا چه اندازه صحت دارد و این رستورانها چه تجربه‌ای از فعالیت در پلتفرم‌های دیگر در کنار اسنپ فود دارند. لازم به ذکر است که هیچ‌کدام از این رستوران‌دارها نخواستند نام‌شان فاش شود و اطلاعات آنها نزد ما محفوظ است.
- رستوران‌دارها می‌گویند وقتی پلتفرم دیگری نبود ناچار بودیم قرارداد اسنپ فود را با همان بند انحصاری بپذیریم.
صاحبان پنج رستورانی که به سراغ آنها رفتیم وجود این شرایط انحصاری را تایید می‌کنند. اکثر رستوران‌دارها می‌گویند از وجود این بند انحصاری خبر داشته‌اند اما در ادامه دلیل‌شان برای پذیرش این بند را هم توضیح می‌دهند. یکی از رستوران‌دارها می‌گوید:
زمانی که با اسنپ فود قرارداد ویژه بستیم در جریان این بند انحصاری بودیم اما در آن مقطع پلتفرم دیگری وجود نداشت که بخواهیم به همکاری با جایی به جز اسنپ فود فکر کنیم و نگران انحصاری بودن قراردادمان شویم. اگر مثل الان بود که پلتفرم‌های دیگری وجود دارند ما قطعا به شکل دیگری با اسنپ فود توافق می‌کردیم. وقتی ۱۴ سال است که فقط یک پلتفرم به اسم اسنپ فود وجود دارد و گزینه دیگری نیست معلوم است که قرارداد را امضا می‌کنیم.
صاحب یک رستوران دیگر هم بی‌رقیب بودن اسنپ فود را دلیل اصلی پذیرش بند انحصاری این قرارداد می‌داند: «آن زمان که ما با اسنپ قرارداد ویژه بستیم می‌دانستیم که این بند انحصاری را دارند اما برای قراردادهای ویژه هم امکانات خوبی می‌داد که فروش‌مان را بیشتر می‌کرد هم برند قَدَر دیگری وجود نداشت که برای ما مهم باشد با جای دیگری هم کار کنیم.»
اما رستوران‌دار دیگری که اصرار داشت نامش فاش نشود، می‌گوید «زمانی که قرارداد می‌بستیم این قضیه قرارداد انحصاری و این که نمی‌توانیم با جای دیگری جز اسنپ فود کار کنیم برای ما روشن نشده بود.» البته مطلع بودن یا نبودن از این موضوع تفاوتی در اصل برخورد اسنپ فود با آنها نداشته است. چون همکاری اخیر این رستوران با تپسی‌فود باعث شده پنل این رستوران در اسنپ فود غیرفعال شود:
ما به خاطر قراردادی که با یک پلتفرم دیگر بسته‌ایم از طرف اسنپ فود تحت فشار قرار گرفته‌ایم. یعنی با من تماس گرفتند و گفتند به خاطر این که قراردادمان ویژه است اجازه این کار را نداریم. البته با ما فقط تماس گرفته‌اند و هنوز پنل ما را نبسته‌اند اما چون شنیده‌ام پنل چند رستوران را غیرفعال کرده‌اند ما هم اگر دوباره تحت فشار قرار بگیریم مجبوریم قراردادمان با تپسی‌فود را فسخ کنیم.
صاحب یکی دیگر از رستورانها هم تجربه مشابهی دارد و توضیح می‌دهد که وقتی با تپسی‌فود قرارداد بسته‌اند اسنپ فود پنل‌شان را بسته و غیرفعال کرده است. به گفته او، این غیرفعال شدن تا چهار روز ادامه داشته و بعد از این که قرارداد را با تپسی فسخ کرده‌اند پنل در دسترس قرار گرفته است. برآورد این رستوران از ضرر بسته بودن تعلیق فعالیتش در اسنپ فود روزانه ۳۰ تا ۴۰ میلیون تومان بوده چون به گفته صاحب رستورانه در روز حداقل ۱۰۰ تا ۱۵۰ فاکتور از اسنپ فود دارند.
رستوران‌دار دیگری از تجربه چند ماه قبل خود می‌گوید: «حدود ۶،۵ ماه پیش با فیدیلیو قرارداد بستیم و بعد از آن، اسنپ به ما زنگ زد و گفت شما با ما قرارداد ویژه دارید و باید انحصاری با ما کار کنید. حدود یک هفته هم پنل ما را بستند و گفتند تا فیدیلیو رستوران شما را از سایتش برندارد پنل اسنپ فود فعال نمی‌شود.»
خسارت‌های سنگین برای رستورانها؛ از ۵۰ میلیون تا ۲۰ میلیارد تومان
غیرفعال کردن پنل تنها راهکار اسنپ فود برای برخورد با رستوران‌های ناقض این بند انحصاری نیست؛ در این بند از قراردادهای ویژه خسارت مالی هم برای نقض این انحصار در نظر گرفته شده است. میزان خسارت مالی برای رستوران‌های مختلف، متفاوت است. وابسته به این که رستوران چند شعبه داشته باشد، چقدر مشتری داشته باشد و تا چه اندازه برند مطرحی باشد میزان این خسارت تعیین می‌شود. برای مثال، صاحب یکی از رستوران‌های مشهوری که با اسنپ فود قرارداد ویژه دارد، می‌گوید:
خسارتی که اسنپ فود برای ما در نظر گرفته ۲۰ میلیارد تومان است که رقم بسیار بالایی است. در بند فسخ قرارداد ما این نکته هم ذکر شده که در صورت همکاری با یک پلتفرم دیگر، بعد از عقد قرارداد سالانه ۵۰۰ میلیون تومان هم به این عدد اضافه می‌شود که برای گرفتن این عدد می‌توانند کمیسیون‌ها را افزایش دهند یا از کشکول ما استفاده کنند و… .
البته این رستوران هنوز با هیچ پلتفرم دیگری قرارداد نبسته و طبق گفته صاحب این رستوران در حال بررسی روال‌های قانونی این قرارداد هستند تا ببینند همکاری با یک پلتفرم دیگر چه عواقبی برای‌شان دارد.
رستوران‌دار دیگری هم رقم یک میلیارد تومان را به‌عنوان میزان خسارت تعیین‌شده اعلام می‌کند: «طبق قرارداد، در صورت همکاری ما با مجموعه دیگر باید یک میلیارد به‌عنوان جریمه به اسنپ فود بپردازیم.» او درباره این بند از قرارداد نکته دیگری را هم اضافه می‌کند: «اسنپ فود موضوع خسارت مالی را به‌عنوان یک الحاقیه به قرارداد اضافه می‌کند و نسخه‌ای از آن را به ما نمی‌دهند و دست خودشان نگاه می‌دارند.» صاحب یکی دیگر از رستورانها هم رقم خسارت تعیین‌شده در قرارداد را ۵۰ میلیون تومان اعلام می‌کند.
رستوران‌دار دیگری هم می‌گوید «خاطرم نیست که در قرارداد ما خسارت مالی در نظر گرفته باشند. تا جایی که یادم هست نوشته بودند اگر با مجموعه دیگری همکاری کنیم امکانات ویژه، مثل تخفیف‌ها و تبلیغات ما را برمی‌دارند.»
آیا قرارداد با بند انحصاری و خسارت مالی سنگین وجاهت قانونی دارد؟
محمدجعفر نعناکار، کارشناس حقوق سایبری، در پاسخ به این سوال می‌گوید قراردادی که مغایرتی با شرع یا قانون نداشته باشد قابل انجام است و در شرایطی که طرفین قرارداد با رضایت آن را منعقد کرده باشند مشکلی برای اجرای آن وجود ندارد:
قراردادهایی که خلاف شرع و خلاف قانون نباشند معتبرند، بنابراین قرارداد اسنپ فود با رستورانها هم درست است. اما مطابق اصل قانون اساسی، اگر کسی حق خود را وسیله‌ای برای اضرار (ضرر زدن) به دیگران قرار بدهد آن حق ساقط است و نمی‌شود از آن استفاده کرد. مثلا اگر کسب‌وکاری در بازار دامپینگ کند یا رقابت را در بازار از بین ببرد خلاف قوانین شورای رقابت است و پرونده باید به این شورا برود و احکامش صادر شود.
محمدجعفر نعناکار، کارشناس حقوق سایبری
به گفته این کارشناس حقوقی، اگر شورای رقابت یا مرجع صالحی مثل دادگاه تشخیص بدهد که یکی از پلتفرم‌ها یا صاحبان کسب‌وکار رقابت را از بین برده، بخشی از قرارداد را که وجه انحصاری دارد باطل می‌کند. پس از ابطال این بخش از قرارداد رستوران می‌تواند با پلتفرم‌های دیگر هم انعقاد قرارداد کند. اما مادامی که چنین حکمی صادر نشده باشد همه باید از آن قرارداد تبعیت کنند.
صاحب رستوران دیگری دو هفته است که به خاطر قرارداد بستن با تپسی‌فود درگیری‌هایی با اسنپ فود دارد و در این خصوص می‌گوید:
ما به خاطر قراردادی که با یک پلتفرم دیگر بسته‌ایم از طرف اسنپ فود تحت فشار قرار گرفته‌ایم. یعنی با من تماس گرفتند و گفتند به خاطر این که قراردادمان ویژه است اجازه این کار را نداریم. البته با ما فقط تماس گرفته‌اند و هنوز پنل ما را نبسته‌اند اما چون شنیده‌ام پنل چند رستوران را غیرفعال کرده‌اند ما هم اگر دوباره تحت فشار قرار بگیریم مجبوریم قراردادمان با تپسی‌فود را فسخ کنیم.
او توضیح می‌دهد که اسنپ فود در همان تماس تلفنی روش فسخ بی‌دردسر و سریع قرارداد با تپسی‌فود را هم به او توضیح داده است: «به من گفتند اقلامت را روی تپسی‌فود «ناموجود» کن و اگر ازت پرسیدند چرا ناموجود است بگو نتوانسته‌ام تامین کنم. بعد از چند روز خود تپسی‌فود پنل شما را غیرفعال می‌کند.»
البته این رستوران‌دار تجربه‌های مشابهی از سال‌های قبل هم دارد: «ما سال ۹۸ هم که چیلیوری، ریحون و چنگال فعال بودند به خاطر کار کردن با پلتفرم‌هایی به جز اسنپ فود دچار این مشکل شدیم. اسنپ فود با دو هزار رستوران برتری که داشت قرارداد انحصاری بسته بود تا اجازه ندهد این رستورانها با شرکت دیگری کار کنند این روند هنوز هم ادامه دارد.»
یکی از رستوران‌دارهایی که به دلیل همکاری با رقیب اسنپ فود فعالیتش در این پلتفرم معلق شده بود می‌گوید: «در جریان اختلافاتی که بعد از بسته شدن پنل با اسنپ فود داشتیم از آنها خواستیم قرارداد ما را از قرارداد ویژه به عادی تغییر دهند تا بتوانیم در تپسی هم فعالیت کنیم اما حتی این را هم نپذیرفتند. سیاست‌شان این است که با مشتری‌های درشت‌تر فقط قرارداد ویژه می‌بینند تا نتوانند با جای دیگری کار کنند اما به رستوران‌های کوچک‌تر که قرارداد عادی دارند این اجازه را می‌دهند.»
اما صاحبان رستوران‌های مختلف موافق وجود چنین رویه‌ای نیستند. یکی از آنها این رویه را غیراخلاقی و ناجوانمردانه می‌داند چون معتقد است اسنپ فود «با این روند انحصاری اجازه نمی‌دهد بقیه شرکت‌ها بزرگ شوند.»
رستوران‌دارها مخالف رویکرد انحصاری و نبود رقابت هستند
رستوران‌دار دیگری هم قائل به وجود فضای رقابتی است و به نظرش فقط با وجود یک رویه رقابتی هم رستورانها و هم مشتریان‌شان می‌توانند خدمات بهتری دریافت کنند:
نباید یک مجموعه بتواند انحصار ایجاد کند و برده‌داری کند. طبیعی است که ما دوست داریم یک فضای رقابتی به وجود بیاید. با این اتفاق هم ما می‌توانیم کارمزدهای رقابتی داشته باشیم و هم مشتری می‌تواند از مزایا و خدمات مختلف پلتفرم‌های مختلف استفاده کند. اما فعلا زور اسنپ فود بیشتر است و کاری هم نمی‌شود کرد.
یکی دیگر رستوران‌دار هم به این رویه اعتراض دارد و معتقد است هر رستورانی باید این حق را داشته باشد که بین پلتفرم‌های مختلف آن پلتفرمی را انتخاب کند که خدمات بهتری دارد و به افزایش فروشش کمک می‌کند:
اگر اسنپ فود می‌گوید شریک تجاری ماست و به تعداد فیشی که ما می‌زنیم درصدش را برمی‌دارد نباید به منِ شریک ضربه بزند. چه فرقی می‌کند من با کدام پلتفرم کار کنم؟ این انحصار باید برداشته شود که تا با هرجا که مایل بودیم همکاری کنیم. پلتفرم‌های مختلف امتیازاتی به مشتریان خود می‌دهند و من رستوران‌دار می‌خواهم از این امتیازات استفاده کنم که تعداد فیش‌ها و خروجی‌هایم را بیشتر کنم.
صاحب رستوران دیگری هم می‌گوید در صورتی که پلتفرم‌ها قوی باشند و بتوانند به فروش بیشتر کمک کنند وجود پلتفرم‌های بیشتر به نفع رستورانها خواهد بود و از آن استقبال خواهد شد:
اگر مجموعه‌ای باشد که فروش ما را بیشتر کند، آپشن‌های خوبی بدهد و پیک خوبی داشته باشد قطعا مایل هستیم که در کنار اسنپ فود با آنها هم کار کنیم. بنابراین، من مخالف این انحصار در قراردادهای ویژه اسنپ هستم. اما اگر یک پلتفرم ضعیف باشد و خدمات خوبی نداشته باشد نمی‌تواند رقابت کند و همکاری کردن با چنین جایی به ضرر ما هم هست.
«همه بیزینس‌ها تمایل دارند با گزینه‌های مختلف کار کنند و اگر امکانش وجود داشته باشد حتما این کار را می‌کنیم.» این جمله‌ای است که یکی از رستوران‌دارها در پایان گفت‌وگو می‌گوید تا بر اهمیت وجود رقابت و تعدد گزینه‌ها تاکید کرده باشد. موضوعی که هم مورد اعتراض پلتفرم‌های رقیب اسنپ فود است و هم رستوران‌هایی که مایل‌اند در بستر سفارش آنلاین غذا فعالیت کنند.
محمدجعفر نعناکار، کارشناس حقوق سایبری، می‌گوید برای شکایت کردن از این رویه هم رستوران‌دار می‌تواند اقدام کند و هم پلتفرم‌های رقیب اما معتقد است که: «اصولا اقامه دعوی از سوی پلتفرم‌ها موفق‌تر خواهد بود چون رستوران‌دار از وجود این بند در قرارداد مطلع بوده و آن را امضا کرده است.»
البته نعناکار یادآور می‌شود که نتیجه شکایت تپسی از اسنپ فود «بستگی به حجم بازار و تعداد این نوع قراردادها دارد.» به گفته او، تپسی یا هر پلتفرم رقیب دیگری باید مستندات متقنی ارائه دهد که ثابت کند رقابت در این بازار تحت الشعاع قرار گرفته است. نعناکار این نکته را هم اضافه می‌کند که «فرایند رسیدگی به این نوع دعاوی در شورای رقابت پیچیده است و خیلی از عناصر مختلف بررسی می‌شوند تا ببینند حقی ضایعی شده یا نه.» بنابراین، احتمالا باید مدتی در انتظار فرایند رسیدگی به این پرونده باشیم تا رأی نهایی صادر شود.
