اوایل ژوئن ۲۰۱۶، زنی بلغاری به نام روژا ایگناتُوا در مجموعه ورزشی ومبلی آرنا در لندن برای هزاران طرفدارش سخنرانی کرد. او خودش را ملکه کریپتو (کریپتوکویین) معرفی کرد و به مردم گفت رمزارزی اختراع کرده که قرار است با بیت‌کوین رقابت کند. ایگناتوا با شخصیت کاریزماتیکش توانست میلیون‌ها نفر را به سرمایه‌گذاری میلیاردی در رمزارز خود متقاعد کند؛ اما یک سال بعد از نظرها ناپدید شد و با گذشت چهار سال، هنوزهم نتوانسته‌اند ردی از او پیدا کنند.
کلاه‌برداری ایگناتُوا یکی از نمونه‌های کلاه‌برداری بزرگ و معروف در حوزه ارز دیجیتال است؛ اما تنها نمونه نیست و داستان متأسفانه به همین‌جا ختم نخواهد شد. با گذشت زمان و افزایش آگاهی مردم و به‌روزرسانی تدابیر امنیتی، روش‌های کلاه‌برداری هم پیچیده‌تر و هوشمندانه‌تر می‌شود؛ روش‌هایی برای دستیابی به حجم زیادی از پول با صرف کمترین میزان تلاش.
نمونه‌های کلاه‌برداری در دنیای رمزارزها بسیار است؛ اما راز موفقیت کلاه‌برداران چیست؟ چرا با وجود این نمونه‌ها و افزایش آگاهی مردم، هنوزهم افرادی موفق می‌شوند ترفندهای کلاه‌برداری‌شان را با موفقیت به‌سرانجام برسانند و تاریخ دوباره تکرار می‌شود؟
مسئله این است پول تا زمانی ارزش دارد که مردم به ارزش آن باور داشته باشند. این پول چه اسکناس‌های بانک انگلیس باشد، چه سنگ‌های قیمتی یا چوب کبریت‌هایی که در قدیم به‌عنوان پول استفاده می‌شد، تنها تا زمانی کاربرد دارد که همه به آن اعتماد داشته باشند.
مدت‌ها است افراد بسیاری قصد داشتند ارز دیجیتالی مستقل از ارز دولتی ایجاد کنند؛ اما این پروژه‌ها همیشه با شکست روبه‌رو می‌شد؛ چون کسی به آن‌ها اعتماد نداشت. دلیل علاقه و هیجان مردم به بیت‌کوین این است که می‌توان به آن اعتماد کرد. این رمزارز مبتنی‌بر دیتابیس خاصی به نام بلاک‌چین است که مثل کتاب بزرگی عمل می‌کند و تمام دارندگان بیت‌کوین نسخه‌ای جداگانه، اما یکسان از آن دراختیار دارند.
هر بار بیت‌کوین از فردی به فرد دیگر منتقل و سابقه این تراکنش در کتاب تمام دارندگان بیت‌کوین ثبت می‌شود. هیچ‌کس، نه بانک‌ها و نه دولت‌ها و نه حتی کسی که آن را اختراع کرده است، مسئول این کتاب نیست و نمی‌تواند در آن تغییری ایجاد کند. بلاک‌چین بیت‌کوین بر پایه ریاضیات هوشمندانه‌ای بنا شده است و اجازه نمی‌دهد بیت‌کوین جعل یا هک یا از یک بیت‌کوین هم‌زمان در دو جای مختلف استفاده شود.
از زمان عرضه بیت‌کوین در سال ۲۰۰۹، افراد بیشتری هر روز شیفته تکنولوژی بلاک‌چین می‌شوند. به‌مرور‌زمان، توسعه‌دهندگان و صاحبان کسبوکار به‌کمک این تکنولوژی غیرمتمرکز ایجاد رمزارزهای خودشان ازجمله اتریوم را شروع کردند؛ اما سرنوشت تمام این رمزارزها به موفقیت بیت‌کوین و اتریوم نینجامید.
درحالیکه برخی از آن‌ها به‌دلایل مختلف شکست خوردند، برخی نیز از همان ابتدا با هدف کلاه‌برداری راه‌اندازی شده بودند و در مواردی، موفق شدند میلیاردها دلار سرقت کنند؛ چون موفقیت این پروژه‌ها نیازمند اعتماد مردم است؛ اما این اعتماد همواره با ریسک بسیار زیادی همراه است.
در این مقاله، شش نمونه از کلاهبرداریهای بزرگ تاریخ در حوزه ارز دیجیتال را معرفی خواهیم کرد. شاید آشنایی با داستان کم‌و‌بیش مشابه این کلاه‌برداری‌ها بتواند علاقه‌مندان به ورود به این دنیای سریعا در حال رشد و تا حدودی ناشناخته را از دام کلاه‌برداران حفظ کند.
وان کوین (OneCoin)
تعداد فریب‌خوردگان: ۳ میلیون نفر
رمزارزی که روژا ایگناتُوا، ملکه کریپتو خودخوانده، در سال ۲۰۱۶ معرفی کرد، وان‌کوین نام داشت و به‌گفته او، قرار بود با کنارزدن بیت‌کوین بزرگ‌ترین و رایج‌ترین رمزارز دنیا شود. وان‌کوین در معرفی ایگناتُوا شبیه رمزارزهای دیگر به‌نظر می‌رسید؛ بدین‌دلیل که کوین‌های آن استخراج‌شدنی و استفاده در پرداخت‌های بین‌المللی بود. وان‌کوین کیف‌پول مخصوص خود را داشت و قرار بود در شبکه خود، ۱۲۰ میلیارد کوین عرضه کند.
تیم وان‌کوین به‌دفعات از کلمات بیت‌کوین و رمزارز برای جلب نظر مردم استفاده می‌کرد؛ درحالیکه دانشی از تکنولوژی بلاک‌چین نداشت. افزون‌براین، افراد بسیاری که به سرمایه‌گذاری در رمزارزها روی می‌آورند، دانش کافی از تکنولوژی بلاک‌چین ندارند و اعتماد به فردی که به چند زبان صحبت می‌کند و مدرک دکتری دانشگاه آکسفورد دارد و روی جلد مجلات فوربز و فایننشال آی‌تی ظاهر شده است، کار چندان سختی نیست. آن روزها اگر کسی علیه وان‌کوین حرف می‌زد، به او برچسب حسود و منفی‌باف می‌زدند.
اگرچه وان‌کوین به‌عنوان انقلابی برای «کشتن» بیت‌کوین معرفی شد، اصلا رمزارز نبود؛ چون بر‌پایه هیچ بلاک‌چین عمومی یا خصوصی بنا نشده بود. تنها یک دیتابیس متمرکز از افراد و توکن‌هایی بود که قربانیان این کلاه‌برداری از خرید بسته‌های ارائه‌شده در شبکه مذکور به‌دست می‌آورند.
وان‌کوین برخلاف آنچه گفته شده بود، استخراج‌شدنی نبود. ارزش آن را هم این تیم کلاه‌بردار با دست‌کاری از ۵۶ سنت به حدود ۳۳٫۶۸ دلار افزایش دادند. به‌عبارت ساده، وان‌کوین چیزی بیشتر از یک شبکه هرمی نبود.
طبق منابع غیررسمی، ایگناتُوا و تیمش ۱۹٫۴ میلیارد دلار از سرمایه‌گذاران وان‌کوین کلاه‌برداری کردند. نکته جالب این است که این پروژه همچنان قربانی می‌گیرد. با اینکه مدیر اصلی آن سال ۲۰۱۷ ناپدید و فرد جایگزینش نیز به جرم کلاه‌برداری و پولش‌ویی دستگیر شد، این کلاه‌برداری با فروش توکن‌های بی‌ارزشی در قالب «بسته‌های آموزشی» و وعده سودآوری هنگفت به اعضایش، همچنان ادامه دارد. ملکه کریپتو هم با میلیاردهادلاری که به‌جیب زده، همچنان فراری است.
بیت کانکت (Bitconnect)
تعداد فریب‌خوردگان: ۱٫۵ میلیون نفر
۱۶ ژانویه ۲۰۱۸، روزی بود که رمزارز متن‌باز بیت‌کانکت برای همیشه به تاریخ پیوست. اعضای تیم بیت‌کانکت در اعلامیه‌ای عنوان کرد پلتفرم وام‌دهی و مبادله رمزارزش را ۲۱ ژانویه ۲۰۱۸ خواهد بست. بعد از این اعلامیه، ارزش بیت‌کانکت از ۲۵۵٫۹۱ به ۱۹٫۲۸ دلار در پایان آن روز سقوط کرد. تا پایان آن سال، بیت‌کانکت دیگر در هیچ مبادله رمزارزی معامله‌کردنی نبود. ارزش سرمایه بازار این کوین در دوران اوجش، حدود ۲٫۵ میلیارد دلار (بیش از ۴۳۰ دلار برای هر کوین) بود. چند هفته بعد از این اعلام، بازار آن کاملا بی‌ارزش شد.
بیت‌کانکت ICO (عرضه اولیه کوین) خود را برای جلب سرمایه ۱۵ نوامبر ۲۰۱۶ عرضه کرد. صاحب و گرداننده این رمزارز کن فیتزسیمونز در بریتانیا بود؛ اما احتمالا گردانندگان اصلی این کلاه‌برداری پشت صحنه و به‌طور ناشناس حضور داشتند.
کلاه‌برداری بیت‌کانکت شبیه ترفند پانزی بود که در آن کلاه‌بردار به افراد ناآگاه وعده می‌دهد با پول‌هایشان کار خواهد کرد و سودهای نجومی و تضمینی به آن‌ها باز خواهد گرداند؛ درحالیکه سود سرمایه‌گذاران اولیه را ازطریق دارایی سرمایه‌گذاران جدید پرداخت می‌کند و از سود واقعی خبری نیست.
ازآنجاکه ارزش بیت‌کانکت به موفقیت پلتفرم وام‌دهی آن وابسته بود، با خبر بسته‌شدن این پلتفرم دیگر هیچ ارزشی نداشت؛ چون دارندگان بیت‌کانکت می‌خواستند آن را بلافاصله با بیت‌کوین معاوضه کنند. هیچ‌کس نمی‌خواست بیت‌کانکت بخرد؛ زیرا همه می‌دانستند بی‌ارزش است.
بلافاصله بعد از اعلام بسته‌شدن پلتفرم بیت‌کانکت، صفحه ساب‌ردیت آن که از آن روز بسته شده است، پر از پست‌های افراد وحشت‌زده و مضطرب شد. یکی از کاربران نوشته بود: «امکان ندارد. من همه‌چیزم را از دست دادم، همه‌چیز.» کاربر دیگری شماره‌تلفن فوریتی خودکشی را پست کرده و نوشته بود: «پول همه‌چیز نیست. زندگی تو بعد از تمام این ماجراها هنوز ارزش دارد.» این پست‌ها تأثیر عمیق و تکان‌دهنده کلاه‌برداری بیت‌کانکت را بر جامعه ارز دیجیتال به‌خوبی نشان می‌دهد. امروزه، میراث بیت‌کانتک تبدیل‌شدن آن به یکی از میم‌های بزرگ تاریخ است.
پلاس توکن (PlusToken)
تعداد فریب‌خوردگان: ۱۰۰ هزار نفر
پلاس‌توکن ترفند پانزی دیگری بود که خود را در قالب برنامه سرمایه‌گذاری با بازدهی چشمگیر، معروف به «هایپ» معرفی کرده بود. این رمزارز بیشتر در چین و کره متمرکز بود و به افراد ناآگاه وعده سودآوری ماهانه ۹ تا ۱۸ درصدی در ازای خرید توکن‌های پلاس با بیت‌کوین یا اتریوم می‌داد. روش پلاس‌توکن با بیت‌کانکت از این نظر تفاوت داشت که این تیم به‌جای برگزاری جلسات آنلاین، با سرمایه‌گذاران احتمالی حضورا دیدار می‌کرد. از این طریق آنان توانستند پایگاه بزرگی از سرمایه‌گذاران را خارج از دنیای رمزارزها برای خود دست‌و‌پا کنند.
آخر ژوئن ۲۰۱۹، اولین دردسرها شروع شد. کاربران هنگام برداشت سودشان از پلتفرم پلاس‌توکن با مشکل روبه‌رو شدند. اعضای تیم پلاس‌توکن سعی کردند ماهیت اگزیت اسکم‌بودن و برنامه فرارشان را بیشتر از این پنهان کنند؛ اما کمی بعد با مقادیر زیادی از بیت‌کوین و اتریوم و ایاس به ارزش بیش از ۳ میلیارد دلار پا به فرار گذاشتند.
برخی از افراد معتقدند گروه پلاس‌توکن در کاهش ارزش بیت‌کوین در سال ۲۰۱۹ مقصر بود؛ چون اعضای آن داشتند مقادیر زیادی بیت‌کوین دزدیده‌شده را یک‌جا می‌فروختند. پس از مدتی، شش نفر از اعضای این تیم شناسایی و دستگیر و به مقام‌های چینی تحویل داده شدند.
بیت کوین سیوینگز اند تراست (Bitcoin Savings & Trust)
تعداد فریب‌خوردگان: ۱۰ هزار نفر
بیت‌کوین سیوینگز اند تراست این «افتخار» را دارد تا اولین پرونده کلاه‌برداری آمریکا در حوزه رمزارز باشد. بین سال‌های ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲، این سرویس سرمایه‌گذاری که درواقع چیزی جز ترفند پانزی نبود، موفق شد از مشتریان خود ۷۶۴ هزار بیت‌کوین جمع آوری کند که آن زمان حدود ۴٫۵ میلیون دلار ارزش داشت (بیش از نیم‌میلیارد دلار امروزی). به این سرمایه‌گذران وعده ۷ درصد سود هفتگی یا ۳٫۶۴۱ درصد سود سالانه داده شده بود. بعدا معلوم شد ترندون شِیورز، صاحب این طرح، از پول سرمایه‌گذاران جدید برای پرداخت سود به سرمایه‌گذران قدیمی استفاده می‌کرده است.
درنهایت ۲۸ آگوست ۲۰۱۲، شِیورز ورشکستگی شرکتش را اعلام کرد. بخش بزرگی از سرمایه‌های جمع‌آوری‌شده هرگز به کاربران برگردانده نشد و مشخص شد صرف هزینه‌های شخصی نظیر اجاره خانه، خرید خودرو، لوازم خانه، شرط‌بندی و خوراک شده است.
آن زمان جمع‌کردن ۷۰۰ هزار بیت‌کوین واقعا اتفاق بزرگی بود؛ چون دنیای رمزارز از آنچه امروز است، بسیار کوچک‌تر بود. سال ۲۰۱۳، شِیورز به ۱۶ ماه حبس و پرداخت ۱٫۲۳ میلیون دلار غرامت محکوم شد. قاضی پرونده کل عملیات او را ترفند پانزی توصیف کرد و گفت برای مصارف شخصی از افراد بی‌گناه کلاه‌برداری کرده است.
پین کوین و آیفَن (Pincoin and iFan)
تعداد فریب‌خوردگان: ۳۲ هزار نفر
گرداننده این کلاه‌برداری شرکت ارز دیجیتال ویتنامی موسوم به Modern Tech بود. این شرکت ابتدا برای توکن پین‌کوین خود ICO عرضه کرد و با وعده بازگشت سرمایه ۴۸ درصدی بعد از یک ماه و بازگشت ۱۰۰ درصدی بعد از چهار ماه موفق شد از حدود ۳۲ هزار نفر، ۶۶۰ میلیون دلار جمع‌‌آوری کند.
به‌علاوه این شرکت با وعده کمیسیون ۸ درصدی برای معرفی سرمایه‌گذاران جدید، ماهیت پانزی‌بودن خود را بیشتر نمایان کرد. اصولا باید با هر پروژه‌ای که وعده سود بسیار زیاد و حق کمیسیون برای جذب اعضای جدید می‌دهد، بسیار محتاطانه برخورد کرد؛ اما بسیاری از افراد حاضرند به امید موفقیت احتمالی پروژه و به‌دست‌آوردن سود هنگفت، خطر آن را بپذیرند.
بعد از موفقیت پین‌کوین، شرکت Modern Tech سراغ توکن دیگری به نام آیفَن رفت. سرمایه‌گذاران پین‌کوین ابتدا سودشان را نقدا دریافت می‌کردند؛ اما این شرکت کلاه‌بردار بعد از مدتی سودشان را با توکن‌های کاملا بی‌ارزش آیفَن پرداخت کرد. اعضای این تیم هفت‌نفره بعد از به‌جیب‌زدن ۶۶۰ میلیون دلار از سرمایه‌گذاران نگون‌بخت، از ویتنام خارج و کاملا ناپدید شدند.
MTI؛ بزرگ‌ترین کلاه‌برداری رمزارزی ۲۰۲۰
تعداد فریب‌خوردگان: صدها هزار نفر
گزارش اخیر Chainalysis از شبکه معاملاتی Mirror Trading International به‌عنوان بزرگ‌ترین کلاه‌برداری رمزارزی دنیا در سال ۲۰۲۰ یاد کرده است. MTI شبکه مستقر در آفریقای‌جنوبی مدعی است از فعالیت‌های مربوط به ترید بیت‌کوین به اعضایش سود روزانه پرداخت می‌کند. البته اعضا به‌هیچ‌وجه نمی‌توانستند ثابت کنند سود دریافتی واقعا ازطریق فعالیت‌های تجاری به‌دست آمده است و همین موضوع باید اولین آژیر خطر را برای سرمایه‌گذاران به صدا درمی‌آورد.
اگرچه دولت آفریقای‌جنوبی به ماهیت کلاه‌برداری این طرح مظنون شده و به کاربران هشدار داده بود سرمایه‌شان را هرچه زودتر از این طرح بیرون بکشند، MTI در این مدت توانست مقادیر زیادی بیت‌کوین را به ارزش ۵۸۸ میلیون دلار در ۴۷۰ هزار تراکنش به‌جیب بزند. تعداد قربانیان این طرح احتمالا به صدهاهزار نفر می‌رسد.
MTI خود را به‌عنوان منبع درآمد منفعل معرفی کرده و توانسته بود با وعده بازگشت سرمایه ۱۰ درصدی در ماه، نظر دَه‌هاهزار سرمایه‌گذار سراسر دنیا را به خود جلب کند. طبق اطلاعات وب‌سایت این شبکه، کاربران کافی بود حداقل ۱۰۰ دلار بیت‌کوین سرمایه‌گذاری کنند تا MTI به‌کمک نرم‌افزار ترید ارز خارجی مبتنی‌بر هوش مصنوعی، این میزان سرمایه را افزایش دهد.
به کاربران وعده بازده ثابت روزانه ۰٫۵ درصدی داده شده بود که در سال به ۵۰۰ درصد می‌رسید. بیش از نیمی از ترافیک وب MTI از آفریقای‌جنوبی و بخش درخورتوجه دیگر به آمریکا، بریتانیا، کانادا و مکزیک مربوط بود.
MTI از سال ۲۰۱۸ مشغول دریافت بیت‌کوین از کاربران خود بوده و صفحه لینکدین آن ۱۵۰ نفر را به‌عنوان کارمند معرفی کرده است. با اینکه این شبکه به‌ظاهر معتبر به‌نظر می‌رسید، بسیاری از افراد از همان ابتدا به آن شک داشتند. دسامبر ۲۰۲۰، تحقیقات پلیس آفریقای‌جنوبی به این نتیجه رسید این شرکت بیانیه‌های تجاری‌اش را جعل کرده و میزان ضررش را اعلام نکرده و برای فریب بازار به اقدامات کلاه‌برداری دیگری دست زده است.
از بسیاری جهات، کلاه‌برداری MTI شبیه رسوایی بیت‌کانکت در سال ۲۰۱۸ است و کاربران نگران‌اند سرنوشت این شرکت هم به ورشکستگی و از‌دست‌رفتن سرمایه‌شان بینجامد. برای جلوگیری از موفقیت این مدل کلاه‌برداری‌ها، صنعت رمزارز لازم است به تمام سرمایه‌گذاران هشدار دهد پلتفرم‌های ترید الگوریتمی که به اعضایشان وعده سود فراوان نامعقولانه‌ای می‌دهند، تقریبا در تمام موارد، طرح‌های کلاه‌برداری هستند.
متأسفانه کلاهبرداریهای دنیای رمزارز به این شش نمونه محدود نمی‌شود و این‌ها تنها نمونه‌هایی از کلاهبرداریهای رمزارزی بزرگ تاریخ هستند که در آن، میلیون‌ها تا میلیاردها دلار سرمایه از هزاران تا میلیون‌ها نفر به‌سرقت رفته است. طبق گزارش‌ها، سرقت سرمایه در کلاهبرداریهای حوزه ارز دیجیتال در سال ۲۰۲۱ حتی از مجموع ۱٫۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۰ و ۴٫۵ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ فراتر رفته است.
امروز بیشتر از هر وقت دیگر ضروری است پیش از تصمیم به سرمایه‌گذاری در ارزهای دیجیتال کاملا تحقیق کنید و حواستان به علامت‌های خطر باشد و اگر طرحی بیش‌از‌اندازه مطلوب به‌نظر می‌رسید، به درستی ادعای گرداننده شک کنید. همان‌طورکه در نمونه‌های ذکرشده مشاهده کردید، بسیاری از کلاهبرداریهای رایج این حوزه با وعده سود سرشار و حق کمیسیون برای جذب اعضای جدید سرمایه‌گذران ناآگاه را به‌دام می‌اندازند؛ پس همیشه هنگام مواجه با این وعده‌های وسوسه‌انگیز، نهایت احتیاط را به‌خرج دهید.
