با ورود رمزارزها به عرصه اقتصاد، چیدمان بازی اقتصاد جهانی تغییر کرده است. دولت‌ها که خود را صاحب این بازی می‌دانند، روزهای نخست ورود رمزارز به جریان اقتصاد، میزبانان خوش‌رویی نبودند و حتی این بازیگر تازه‌وارد را ناامن خطاب کردند. این درحالی است که نپذیرفتن رمزارزها توسط دولت‌ها موجب توقف توسعه این مفهوم در اقتصاد نوین جهانی نشد. رمزارزها هرروز با اقبال بیشتری مواجه شدند و حتی گاهی مفهوم سنتی نقش دولت را در اقتصاد، کمرنگ‌تر کردند.
همان بازیگر غیرقابل اعتماد، حالا از نقش‌آفرینان اساسی اقتصاد دیجیتال است. مدتی است بعد از همه کلنجارهای بین‌المللی بر سر اینکه آیا بیت‌کوین یا دیگر رمزارزها را می‌توان به عنوان پول پذیرفت یا نه، دولت‌ها قصد دارند از آن به عنوان جایگزینی برای سوییفت استفاده کنند. سوییفت از سال ۱۹۷۳ تأسیس شد و از سال ۱۹۷۷ به شکل قانونی شروع به کار کرد. انحصار این ابزار تبادل بانکی، برخی کشورها را برای تبادلات تجاری دچار نگرانی کرده است. از همین رو به در راستای در هم شکستن این انحصار به دنبال ایجاد موقعیتی در پی جایگزینی برای مدیریت برنامه‌های تجاری و اقتصادی خود گام برداشته‌اند.
برخی کشورها از جمله چین هم دلیل جایگزینی رمزارزها در مبادلات تجاری خود را، شکستن انحصار دلار عنوان کرده‌اند. در حقیقت مقابله با انحصار و تدوین مسیری دیگر برای پیشبرد اقتصاد و همچنین رشد روزافزون نرخ رمزارزها از جمله بیت‌کوین، دولت‌ها را تشویق کرد تا به محیط جدیدی کوچ کنند و از رمزارزها برای تبادلات مالی خود بهره بگیرند. اما آیا هویت رمزارزها با استفاده‌ای اینگونه توسط دولت‌ها همخوانی دارد؟ ساخت رمزارز ملی نیز برای پاسخ به همین نیاز به دست دولت‌ها شکل گرفت. رمزارزی که ساختار و عملکرد آن به شکل کامل در دست بانک مرکزی دولت‌هاست و هر نوسانی از طرف دولت رصد و کنترل می‌شود. شاید همین موضوع راهی برای نظارت و کنترل رمزارز هم باشد.
رویکرد دولت‌ها برای ساخت و استفاده از رمزارز ملی اما با روح و ماهیت اصلی رمزارزهای جهان‌روا همپوشانی ندارد. گذشته از این باید دید رمزارزها با توجه به سیستم رگولاتوری و توان فنی و حتی هویتی خود به چه میزان امکان پاسخگویی به نیاز تبادلات جهانی را دارند. آیا مسیر حیات رمزارزهای جهان‌روا از رمزارز ملی جدا خواهد شد، یا حاکمیت سیاسی کشورها این بار تلاش می‌کنند از تغییرات ساختاری اقتصاد جا نمانند و خود نقشه راهی مبتنی بر مطالبات سیاسی و نه اقتصادی‌شان تدوین کنند. از همین رو باید دید رمزارزهای جهان‌روا بیشتر امکان تحقق راهبردهای کناره گیری از سوییفت را دارند یا رمزارزهای ملی.
توقف ماینینگ با اطلاعات غلط در کشور
برخی کارشناسان شرایط را آنچنان نمی‌دانند که برای بهره‌گیری از رمزارزها چشم‌اندازی جهانی ترسیم شود. به اعتقاد این گروه، بی‌توجهی از سوی دولت به توسعه صنعت ماینینگ و در راستای آن بهره‌وری از رمزارزها موجب آن شده که ایران از این مسیر منحرف شود و امکان کسب سود از آن را از دست دهد. امیرحسین سعیدی‌نائینی درباره اهمیت استفاده از رمزارزها در تجارت خارجی به شکل جایگزین سوییفت گفت: «بیش از اینکه مهم باشد در کشورهای دیگر چه برنامه‌ای برای رمز ارزها دارند. مهم آن است که مسئولین کشور چه نقشه‌ای برای رمز ارزها دارند.»
سعیدی نائینی افزود: « سابقه مسئولان تا کنون به هیچ وجه قابل قبول نبوده است. بعد از ده سال که از پدیدار شدن رمزارزها گذشته است به فکر آن افتاده‌اند. آنهم با عملکردی به قصد ویرانی ونابودی این صنعت. بعد از آنکه متخصصین ایرانی با سرمایه خود صنعت ماینینگ را راه اندازی کردند با تبلیغاتی دروغین و متهم کردن صنعتگران ایرانی به قاچاقچی انرژی نهایت تلاش خود را برای نابودی آن انجام دادند. بعد از مقاومت متخصصین و مشخص شدن فواید آن عقب نشینی کردند.»
رئیس اسبق سازمان نظام صنفی رایانه‌ای کشور در توضیح بیشتر پیرامون وضعیت رمزارزها در کشور گفت: «این بار با بهانه تعرفه تلاش کردند بازدارنده باشند در چند ماه از سال تا بیست برابر تعرفه ماینینگ را افزایش داده‌اند که بی‌شک اقدامی برای نابودی این صنعت است. با تلاشهای وزیر نیرو برای نابودی این صنعت در شرایطی که بیشترین نیاز به ارز را داشتیم و تحریم ظالمانه آمریکا روبرو بودیم فرصتی طلایی از دست رفت. مقادیر هنگفتی ارز برای خرید ارز دیجیتال به خارج رفت. هزاران نفر کار خودرا از دست دادند. همچنین دستگاه‌هایی که با ارز این ملت خریداری شده بود به زباله الکترونیکی تبدیل شد. زمانی که ارگان‌های مربوط فرصت رسیدگی پیدا کنند پرده از ابعاد ضرر و زیان این‌تصمیم غلط برداشته خواهد شد.»
رمزارز، جایگزینی برای دلار
آشتیانی در ادامه با تشریح اثرگذاری چاپ دلار توسط فدرال رزرو در اقتصاد جهانی افزود: «هر میزان از چاپ دلاری که فدرال تصمیم به آن می‌گیرد به شکل مستقیم و غیرمستقیم بر اقتصاد و زندگی همه مردم جهان اثر دارد. اقتصاد جهانی بیانگر آن است که تمایل به «ددلاریرزیشن» وجود دارد. یکی از جایگزین‌های بسیار ارزشمد، جذاب، فنی و کامل آن نیز رمزارزها است. رمزارزهای جهان روا هم مقبولیت عام و هم شفافیت کامل دارند. از همین رو می‌توان مستقیم یا در قالب پیمان‌های پولی دوجانبه یا چند جانبه عملیاتی را با استفاده از رمزارزها پیاده کرد.»
دردسرهای جایگزینی رمزارزها در ایران
به نظر می‌رسد استفاده از رمزارزها در پیمان‌های دو یا چند جانبه این امکان را تقویت می‌کند تا کشورهایی که در گیر و دار ورود سیاست به اقتصاد و افزایش شدت تحریم‌ها، امکان ورود به سوییفت را از دست داده‌اند، با استفاده از رمزارزها تجارت خارجی خود را تسهیل کنند. ایران نیز از جمله کشورهایی است که در این میان شانس استفاده از رمزارزها برای جایگزینی سوییفت را دارد. اما آیا تنها جابجایی و تغییر مسیر از سوییفت به رمزارز، برای بهینه‌سازی وضعیت تجارت خارجی کافیست؟
رئیس کمیسیون بلاکچین و رمزارز نظام صنفی رایانه‌ای کشور با اشاره به امکان‌پذیر بودن جایگزینی رمزارزها تاکید کرد: «این جایگزینی برای ما در ایران دردسرهای بسیاری دارد. چرا که کشورهای بزرگ اقتصادی همه تلاش خود را می‌کنند تا هژمونی ارز خودشان از بین نرود. برای مثال همه تلاش امریکا بر آن است که با تسلط دلار، این ارز پابرجا بماند و از طرفی دیگر کشورها هم اقتصادشان بر این پایه استوار شود.»
او در تحلیل جایگزینی استفاده از رمزارزهای حاکمیتی به جای ابزار سوییفت افزود: «در روند برقراری ارتباط اقتصادی و تجاری با کشورهای دنیا ابزار تسویه تفاوت چندانی ندارد. جایگزینی رمزارزها برای ابزار تسویه حساب‌های بین‌المللی برای حل مشکلات تبادلی ما کافی نیست، دلیل آن هم این است که موضوع مشکل به ابزار تسویه خلاصه نمی‌شود. مسئله مهم عدم شکل گیری تبادل تجاری بین کشورها است. بحث از طرفی بر سر نخریدن محصول است و از طرفی اگر محصول را بخرند پول را چطور پرداخت کنند. درباره مسئله دوم می‌توان رمزارزها را جایگزین کرد اما درباره مسئله اول رمزارز راهگشا نیست.»
همچنین رئیس کمیسیون تخصصی نصر کشور در تشریح امکان این جایگزینی گفت: « موضوع جایگزینی رمزارزها روی ترند جهانی و کنار رفتن دلار، می‌تواند کمک کننده باشد و روی شتاب این حوزه اثر گذاری داشته باشد. یکی از جذابیت‌های رمز ارزهای جهان روا این است که در حال حاضر حجم بازار به نزدیک یک تریلیون دلار رسیده و پیش بینی حجم و عمق بالاتری هم می‌شود. نکته قابل توجه آن است که این حجم بازار به شکلی پیش می‌رود که امکان پشتیبانی از تبادلات بین المللی در زمینه‌های کوچک و متوسط را دارد.»
رمزارز ملی، همان پول رایج ملی کشورها
آشتیانی با اشاره به جمله معروف ساتوشی ناکاموتو ادامه داد: «این که بخواهیم ابزار انتقال ارزش را در اختیار خودمان بگیریم خیلی طبیعی است. فقط لازم است تعداد افرادی که مثل ما فکر می‌کنند به تعداد کافی باشد. زمانی که پذیرش عام به کار خود ادامه دهد، آینده برای رمزارز ها شفاف‌تر و قابل تصورتر خواهد بود.»
او همچنین تاکید کرد: «در این بین باید توجه کرد، رمزارهای جهان روا با رمزارزهای بانک مرکزی دولت‌ها مفاهیمی متفاوت است. رمزارزهای جهان روا و بلاکچین عمومی، عموماً کالا و دارایی هستند با ارزش و دارای نوسان قیمت نسبت به تمام واحدهای پولی جهان به همراه قابلیت تهاتر. رمزارزهای ملی ارزشی برابر واحد پولی تعریف شده‌اش را دارند و جایگزین پول ملی کشورها نمی‌شوند.»
آشتیانی ادامه داد: «این موضوع یک مفهوم مشخص و یکپارچه است که به معنی سیر تکامل شکل کارنسی سکه تا اسکناس و استفاده از کارت بانکی است. نسخه بلاکچینی رمزارزهای ملی از منظر مفهومی خیلی تفاوت با نسخه‌های فعلی ارز ندارند و یکی از تفاوت‌ها این است که جابجایی این پول بین دولت‌ها در تبادل بین المللی با هزینه کمتر و بدون نیاز به نهاد واسطی مثل سوییفت ممکن است.»
رمزارز، ابزار تبادل ارزش
اینکه رمزارزها ابزار تبادل ارزش محسوب می‌شوند و نه واحد پول از طرف دولت‌ها نیز پذیرفته شده است اما ساخت رمزارز ملی با پشتوانه بانک مرکزی در تضاد با این پذیرش است. اگر بنا باشد از رمزارزها به عنوان ابزاری برای تبادل ارزش استفاده کرد رمزارز ملی این کارایی را نخواهد داشت. از همین رو است که کارشناسان این حوزه تاکید بر این دارند که نباید به رمزارزها به عنوان یک واحد پولی نگاه کرد. از همین رو باید در تلاش برای ساخت پیش‌نیازهای لازم برای عملیاتی کردن استفاده از رمزارز در تبادلات مالی بود.
محمدرضا شرفی، رئیس کارگروه ماینینگ انجمن بلاکچین ایران نیز درباره روند جایگزینی رمزارزها در مبادلات تجارت بین‌المللی به راه‌پرداخت گفت: «در آینده مسائل بسیاری در روند جایگزینی رمزارزها اثر گذار است. حال آنکه ما به رمزارزها با دید ابزاری با دید تبادل ارزش نگاه می‌کنیم و نه با عنوان پول و تعاریف متداول. رمزارزها همچنان در ابتدای راه قرار دارند و مراحل تکامل و توسعه را طی می‌کنند. بنابراین در آینده شاهد رشد و توسعه بیشتری خواهیم بود.»
شرفی همچنین افزود: «برای استفاده از رمزارزها ابتدا باید به پیش نیازها و ملزومات توجه کرد. اولین موضوعی که باید به آن توجه کرد بحث قوانین کشور است. مخصوصاً در حوزه قوانین و موضوعات تجارت در بعد خرد و کلان باید قوانین را تطبیق دهیم. رمزارز ابزاری نوین و ناشناخته برای کشورها است. از همین رو اکثر کشورها با ناشناختگی مقوله رمزارزها روبرو هستند. از سویی دیگر تعاریف متفاوتی را از این ابزار شاهدیم که این تعاریف متفاوت، خود گاه محل اختلاف و چالش برانگیز است.»
حمایت حاکمیت و استفاده از رمزارز
همچنین رئیس کارگروه ماینینگ انجمن بلاکچین ایران با اشاره به نقش‌آفرینی دولت‌ها در افزایش اقبال نسبت به رمزارزها گفت: «هرقدر که حاکمیت‌ها از این ابزار بیشتر استفاده کنند، طبیعتاً پایگاه محکم‌تری در تبادل بین الملل با استفاده از ابزار رمزارز ایجاد می‌شود. روسیه، چین، کره و ژاپن کشورهایی هستند که به استفاده از رمزارزها در اقتصاد خود روی آورده‌اند و در آینده‌ای نزدیک شاهد افزایش این گسترش خواهیم بود.»
او درباره ظرفیت رمزارزها در تبادلات تجاری بین‌المللی افزود: «اشتباه بزرگ این است که از رمزارزهای متداول ذهنیت کاربرد در تجارت جهانی را داریم. به این موضوع فکر نمی‌کنیم که ممکن است این عملکرد با ایجاد رمزارزهای دیگری با شرایط و پشتوانه متفاوت فراهم کنند. باید آماده و منتظر تولد رمزارزهای جدید برای پوشش تجارت بین الملل باشیم.»
پاسخ رمزارزها به نیاز اقتصاد آینده جهان
گذشته از جایگاه ایران در به رسمیت شناختن، استفاده و برنامه ریزی اقتصادی بر اساس رمزارزها همچنان نگاه جهانی به این موضوع اهمیتی ویژه دارد. اینکه اقتصاد جهان چه چشم اندازی برای پذیرش تبادلات مالی خود با رمزارزها تدوین کرده و آیا این چشم انداز به زودی محقق خواهد شد یا نه پرسش‌هایی است که پاسخ آن همچنان در ابهام است. به هر روی این گذر خواسته و ناخواسته شکل خواهد گرفت. ردپای گذر سریع و بی‌توقف فناوری‌های نوین در مقابل بشر، همواره در تاریخ قابل پیگیری است. اما نوع مواجهه و پذیرش آن هرگز بی‌توقف و خالی از خلل نبوده است.
علی بابک‌نیا، دبیر کمیسیون رمز ارز و بلاکچین نظام صنفی رایانه‌ای پیرامون احتمال جایگزینی رمزارزها در تجارت جهانی به راه‌پرداخت گفت: « نیاز اقتصاد دیجیتال و جهان پیش‌رو وابستگی به حوزه رمزارزها یا نقش درخشان رمزارزها را بیشتر از گذشته مشخص خواهد کرد. در سال‌های پیش‌رو بشریت از رمزارزها به عنوان ابزار تبادل و پرداخت بیشتر استفاده خواهد کرد. در حقیقت هر ابزاری که بتواند پلی پیش رو اقتصاد دیجیتالی و جهان گذشته ایجاد کند و این گذر و جابجایی را تسریع کرده و فرهنگ عمومی را تغییر دهد برنده است.»
بابک نیا در ادامه با تاکید بر کارایی و اهمیت رمزارزها در اقتصاد دیجیتال افزود: «رمزارزها در فرایند رشد خود تغییرات فراوانی خواهند داشت. اما رمزارزهای کنونی چه از لحاظ فنی و چه از لحاظ قانونی و قانون گذاری امکان تبدیل به ابزار پرداخت را دارند. از ریپل، استیبل‌کوین و رمز ارز هایی مثل بیت‌کوین می‌توان استفاده کرد. تأثیر استفاده از رمزارزها می‌تواند در اقتصاد خرد کنونی و اقتصاد کلان آینده خیلی پررنگ دیده شود.»
نقش مهم قانونگذاری در آینده اقتصاد
استفاده از رمزارزها و جایگزینی آن با سوییفت هرقدر بر اساس فناوری و تکنولوژی هم ممکن باشد، نیاز جدی به قانون و قانون گذاری بیش از هر نکته دیگری اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. این موضوع البته از آنجایی مطرح می‌شود که بعد از این بناست دولت‌ها نقش‌آفرینی جدی و قابل توجهی را در استفاده و بهره‌وری از رمزارزها پیدا کنند. اگر قرار به استفاده از رمزارزها از سوی دولت‌ها باشد نیاز به قانون گذاری در این حوزه جدی‌تر خواهد شد.
دبیر کمیسیون رمز ارز و بلاکچین نظام صنفی رایانه‌ای کشور، در بخشی دیگر از توضیحات خود پیرامون اهمیت قانونگذاری در روند استفاده از رمزارزها در کشور گفت: «ما در حوزه قانون گذاری با وجود همه کمبودهایی که طی یک یا دو سال گذشته شاهد بوده‌ایم، همچنان رویکرد تمایل به تکنولوژی رمزارزها از طرف حاکمیت قابل رصد و مشاهده است. همین تمایل منجر به قانون‌گذاری‌هایی هرچند اندک در این حوزه شده است.»
او در ادامه افزود: «با توجه به همین گام‌های هرچند کوتاه در روند قانونگذاری، نمی‌توانیم بگوییم خیلی در این حوزه عقب هستیم. اما حقیقتاً محصول یا دستاوردی در حوزه قانونگذاری رمزارزها نداشته‌ایم. از همین رو نمی‌توانیم بگوییم در حال حاضر زیرساخت‌های موجود برای توسعه و پیشرفت کافی است یا باید در مسیر توسعه این زیرساخت‌ها پیش رفت.»
به گفته بابک نیا، مسئله مهم قابل توجه دیگر بحث کنترل و نظارت است. او در اینباره گفت:« هرقدر حوزه نظارتی کامل‌تر و جامع‌تر باشد، بیشتر به شفافیت کمک می‌کند و هرقدر شفافیت بالاتر باشد، کاربرد و توسعه آن در سطح جامعه بیشتر می‌شود. این موضوع را باید مورد توجه قرار داد که عموم جامعه زمانی می‌توانند از یک تکنولوژی به بهترین شکل ممکن استفاده کرده و در زندگی روزمره از آن بهره‌مند شود که حوزه قانونی شفاف باشد و قانون گذار از موضوع حمایت کند.»
رمزارزها ظرفیت کافی برای دور زدن تحریم را ندارند
دبیر کمیسیون رمز ارز و بلاکچین نظام صنفی رایانه‌ای درباره امکان جایگزینی رمز ارزها با جابجایی پول به وسیله سوییفت معتقد است: «باید دید ادعایی که موافقین حوزه رمزارزها مبنی بر تسریع تبادلات با رمزارز دارند به چه میزان ممکن است. هرچند بررسی این ادعا، نیازمند پژوهش است اما به نظر می‌رسد حجم و بازار رمزارزها و نوع قانونگذاری و البته رصد بازار به گونه‌ای است که این ادعا خیلی ممکن نیست. اگر قرار باشد از رمزارزها برای دور زدن تحریم‌ها و حذف قوانین پولی جهان استفاده شود باید گفت در حال حاضر این ظرفیت را ندارد. این رویکرد نیازمند اتحاد، پذیرش و مقبولیت چند کشور در راستای دستیابی به قوانین یکپارچه است.»
بابک نیا در تشریح این موضوع افزود: «این اتحاد به معنی خلق یک کوین جدید نیست. هرچند استفاده از کوین‌های کنونی به شرط مقبولیت‌های جمعی و پذیرش ریسک‌های این حوزه جهانی می‌تواند کمک کرده تا از محدودیت‌هایی که این حوزه پولی و بانکی دارد عبور کنیم. البته این عبور از سوییفت نخواهد بود. همچنین باید توجه داشت، اینکه کشوری مدعی جایگزینی رمزارز در استفاده از اقتصاد کلان باشد خیلی ممکن نیست. این موضوع در اقتصاد خرد بیشتر کاربرد دارد و در حوزه اقتصاد کلان نمی‌تواند ابزار مؤثر و توانمندی باشد و مشکلات خاص خودش را دارد.»
دبیر کمیسیون رمز ارز و بلاکچین نظام صنفی رایانه‌ای پیرامون ادعای دولت‌ها درباره استفاده از رمزارزهای ملی گفت: «رمرز ارزملی به معنی تبدیل ارز رایج به پول دیجیتالی است. حالا اینکه چقدر پول ملی کشوری مورد استقبال و ارزشمند است، همان میزان ارزش در حوزه دیجیتالی نیز محقق می‌شود. در این روند ارز دیجیتالی به شدت می‌تواند تسهیل‌گر روابط و تجارت جهانی باشد. بدیهی است، اگر در کشوری پول رایج افت دارد و مقبولیت چندانی ندارد نسخه دیجیتالی هم قطعاً شکست خواهد خورد.»
گذر بی‌ابزار از سوییفت
گذر از سوییفت مهم‌ترین اصلی است که دولت‌ها برای استفاده از رمزارز بیان کرده‌اند. موضوعی که برخی کارشناسان به ناممکن بودن آن با دستورالعمل‌های فعلی معتقدند و برخی اصرار بر آن دارند که این موضوع محقق خواهد شد. سوییفت سالیان سال از سوی دولت‌ها برای پیشبرد تبادلات اقتصادی مورد استفاده قرار گرفته و حالا ابزاری با عمر و هویت رمزارزها آنچنان آینده شفافی را برای درک فضای اقتصادی خالی از سوییفت را تصویر نمی‌کند.
باید سیر تکامل، رشد و هویت یابی رمزارزها را به نظاره نشست تا به درستی روشن شود آیا رمزارزی که فارغ از مرز و حاکمیت ساخته شده است امکان تحقق رویای حاکمان امروز جهان را دارد؟ این پرسش هنوز پابرجاست که رمزارزها با وجود نقش آفرینی پررنگ خود در توسعه تجارت جهانی آیا حاضر به حرکت در مسیر ریل گذاری شده به دست دولت‌ها می‌شوند یا باید در نهایت به دنبال بازیگری مطیع‌تر از رمزارزها بود.
